पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/24

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



२२     मराठी शब्दांचे उद्घाटन.

क़रतो, ह्यामुळे पाणी अगदीं खोल जाते व लाटांचा जोरही कमी होतो. अशा पाण्यास भांगाचे पाणी म्हणतात, आणि हा शब्द यथायोग्य आहे. स्त्री आपले विखुरलेले केश फणीने विंचरून कांहीं उजवीकडे व कांहीं डावीकडे असे साफसुफी करून बसविते आणि ते केश उडेनातसे करिते, व मधोमध भांग राखते. त्याप्रमाणे अष्टमीचे दिवशीं समुद्राच्या पाण्याचा कांहीं भाग एकीकडे व कांहीं भाग दुसरीकडे केला जाऊन सर्व पृष्टभाग शांत होतो. ह्या पाण्याच्या स्थितीस भांगाची उपमा किती अनुरूप आहे ! ही उपमा ज्याने प्रथम दिली तो कवि होता हें स्पष्ट आहे. कारण वसुंधरेचेठायीं स्त्रीत्वाचा आरोप करणे, तिचे वरील कृष्णवर्ण जलाच्या लाटांस केशांची उपमा देणे, तिचे केश विंचरण्यास अर्द्धवर्तुलाकृति चंद्र हीच प्रसाधनपटु फणी अशी कल्पना करणे, त्या फणीनें कांहीं जलौघ एकीकडे व कांहीं दुसरीकडे केला जात आहे असे कल्पिणे, आणि अशा रीतीनें भूमिरूप स्त्रीच्या मस्तकावरील वाऱ्याने विखुरलेले वीचिरूप केश चापून चोपून साफ केले जात आहेत अशी सृष्टिशास्त्रास अविरुद्ध अशी कल्पना करणे, हे बुद्धीचे कांहीं लहान सहान व्यापार आहेत काय? ह्या भव्य व प्रचंड कल्पना ज्याणे भांगाचे पाणी ह्या शब्दांत गोवून ठेवल्या त्याच्या बुद्धीचे सामर्थ्य व विशाळता ही केवढी असली पाहिजेत ? समग्र पृथ्वीचा विस्तार, तिच्या पृष्ठभागावरील विस्तीर्ण जलसंचय, त्या जलसंचयावर सूर्य आणि चंद्र ह्या दोन तेजस्वी गोलांचा परिणाम ही ज्या पुरुषाने आपल्या विशाळ व समर्थ बुद्धीने ग्रहण केलीं, व ज्याने भूमीवर स्त्रीत्वाचा, जळावर केशांचा, अर्धवर्तुळाकृति चंद्रावर फणीचा, आणि दोन बाजूंस होणाऱ्या जलौघांवर कानशिलांचा आरोप केला, त्या पुरुषाच्या बुद्धीचा पोंच