पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/26

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



२४     मराठी शब्दांचे उद्घाटन.

हा शब्द उडणे ह्याची हेंगाडी द्विरुरक्ति आहे ( a light formation from उडणें )' असा शेरा दिला आहे.

ह्यावरून ह्या कोशकारास उडाणटप्पू या शब्दाची व्युत्पत्ति कळली नव्हती व त्याला त्याच्या अर्थाचाही स्पष्टपणे बोध झाला नव्हता असे म्हणणे भाग आहे. ह्या शब्दाची खरी व्युत्पत्ति उड्डीन तट्टू ( उड्या मारणारा तट्टू ) अशी आहे. उडाणटप्पू हा शब्द उड्या मारणाऱ्या तट्टाच्या साम्यावरून उत्पन्न झाला आहे असे एकदा आपणास समजले. म्हणजे त्या शब्दाच्या अर्थाची स्पष्ट व कधीही नाहींशी न होणारी कल्पना आपल्या मनांत येते. आपणापैकी पुष्कळांनीं शिंगरास फेरफटका करण्यासाठी मोकळे केले असेल. मोकळे झालेले शिंगरू क्षणभर तरी एके ठिकाणी स्थिर राहते काय? ते टणाटण उड्या मारतें, एकदम इकडून तिकडे वळते, मानेला हांसडे देते, दहा पावलें धांवत जाऊन पुन्हा एकदम आपली दिशा बदलते, परत येते, किंवा पुन्हा दुसरीकडे भरारी मारतें. हे अनेक अस्थिरपणाचे चाळे डोळ्यांनी पाहिले किंवा मनांत आणले म्हणजे उडाणटप्पू या शब्दाचा अर्थ किती स्पष्टपणे रेखला जातो? आणि अशा रीतीने ह्या शब्दाचा अर्थ मनांत ठसवून घेणे, हे लाभप्रद नाहीं काय ? त्या शब्दांतील आरोपमूलक साम्य किती मनोहर कवित्व प्रकट करते ? शब्दाच्या व्युत्पत्तीचा अशा प्रकारे अभ्यास केल्याने त्यांचे अर्थ आपणास स्पष्ट समजतात, इतकेच नव्हे तर कधी कधी शब्दांतील कवित्व किंवा नीति किंवा इतिहास किंवा दुसरी हरएक प्रकारची माहितीसुद्धा आपणास मिळते. *

-----

 * ह्या शब्दाच्या व्युत्पत्तीबद्दल मतभेद आहे. मोलस्वर्थने दिलेली व्युत्पत्ति वर नमूद केलेलीच आहे. आमचे मत उद्गीन तट्टू हीच व्युत्पत्ति