पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/31

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



     प्रकरण पहिलें.     २९

उंचवटा वगैरेचे कवडीच्या आकृतीशी विलक्षणं साम्य आहे. ह्या साम्यावरून कवडीस अक्षि हे नांव प्राप्त झाले. हे साम्य इतकें पूर्ण आहे की, ज्याने प्रथम कवडी पाहिली त्यास त्या पदार्थास डोळ्याचे वाचक अक्षिन् हे नांवे देणे अगदी साहजिक वाटले असावे.

 १२. माधुकरी.-खरकट्या व सोंवळ्या अन्नाची भिक्षा मागणाऱ्या मुलांस माधुकरी असे म्हणतात. हा शब्द संस्कृत मधुकर ( भ्रमर ) ह्या शब्दापासून झालेली आहे. मधुकर ज्याप्रमाणे एका फुलावरून उडून दुसऱ्या फुलावर जातात, दुसऱ्यावरून तिसऱ्यावर जातात व प्रत्येक फुलांतून गोड मधाचे ग्रहण करितात, त्याप्रमाणे हे माधुकरी मुलगे प्रत्येक घरांतून थोडथोडे अन्न ग्रहण करीत करीत आपल्याला पुरे इतकें अन्न जमवितात. एथें माधुकरी मुलांच्या वृत्तीचे भ्रमरांच्या वृत्तीशी किती जोरदार रीतीनें साम्य वर्णिलेलें आहे ?

 १३. गुलजार.-गुलजार हे विशेषण आपण नाजूक, कोमल व रमणीय अशा वस्तूस लावतो. उदाहरणः-ह्या मुलाचा चेहरा किती गुलजार आहे ! ह्या पुस्तकाची बांधणी किती गुलजार आहे ! गुलजार हा शब्द वर्णांनी जसा मधुर आहे, तसा तो अर्थानेही आहे; व त्याचा अर्थ जसा मधुर आहे तसेच त्यांतील कवित्वहीं मधुर आहे. हा शब्द फारसींतील असून त्याचा अर्थ “फुलांचा ताटवा" असा आहे. फुलांचा ताटवा पाहून कोणाचे चित्त रमत नाहीं ? प्रपंचांतील अडचणींचा कोणास विसर पडत नाहीं ? किती रमणीयता, किती कोमलता, किती मधुरता, एकट्या फूल या शब्दानें मनांत येते ? आणि हृदयंगम वस्तूस फुलांचा ताटवा म्हणणे हे किती नाजूक कवित्वाचे व्यंजक आहे ? गुलाब हाही फारसी शब्द असून त्याचा अर्थ