पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/40

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



३८     मराठी शब्दांचे उद्घाटन.

लेल्या शब्दांवरूनसुद्धा ती बोलणाऱ्यांच्या मनाचे स्वरूप अवगत होते. हे विधान करणे कांहीं अंशीं साहसाचे आहे, असे वाचकांस आपाततः वाटण्याचा जरी संभव आहे, तरी खोल विचार केला असता त्यांची खात्री होईल कीं, शब्दांच्या अभावावरून वस्तूचा अभाव, किंवा तिची दुर्मिळता, किंवा तिची सार्वत्रिक विपुलता ( ती इतकी की तिचा अभाव म्हणजे काय ह्याची कल्पनासुद्धा लोकांस असू नये ) ह्या गोष्टी सिद्ध होतात. आतां शब्दांच्या अभावावरून वस्तूंचा अभाव सिद्ध करतां येतो तसा सार्वत्रिक फैलावही सिद्ध करतां येतो. तर कोणच्या प्रसंगी कोणचा सिद्धांत स्वीकारावयाचा ह्यासंबंधाने अडचण येण्याजोगती आहे खरी. तथापि मनुष्याच्या मनाच्या नैसर्गिक व्यापारांवर धोरण ठेविलें असतां, व त्या लोकांच्या दुसऱ्या विशिष्ट व्यापारांवर दृष्टि फेकली असतां ह्या अडचणीचे निरसन होण्याजोगे आहे. असो; भाषेतील शब्दांवरून ती बोलणाऱ्यांच्या मनाचे स्वरूप आपणांस ठरवितां येण्याजोगे आहे, असे आपणास म्हणावयास कांहीं हरकत नाहीं. मनुष्याच्या मनाच्या थोरवीची साक्ष त्याच्या भाषेतील शब्द देतात, त्याचप्रमाणे त्याच्या मनाच्या नीचपणाचीही साक्ष शब्दच देतात.

 मनुष्य सर्वदा सुखी असतो काय? किंवा तो सर्वदा दुःखी असतो काय? ह्याही प्रश्नांचा उलगडा भाषेतील शब्दांच्या अवलोकनावरून होतो. सुख व सुखाच्या हरएक प्रकारचे वाचक शब्द भाषेत आहेत, त्याचप्रमाणे दुःख व दुःखाचे हरएक प्रकार ह्यांचेही वाचक शब्द भाषेमध्ये तितकेच किंबहुना त्यांहूनही अधिक आहेत. हे शब्द काय दाखवितात ? हे शब्द हे दाखवतात की, मनुष्यास सुख आहे, परंतु दुःखापासून तो मोकळा आहे असे नाही, तर त्यास दुःखही अनु