पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/45

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



     प्रकरण दुसरें.     ४३

 अवनत शब्द दोन प्रकारचे आहेत. ज्या शब्दांच्या अर्थात कांहीं अवनति झालेली नसून जे केवळ विद्वानांच्या तोंडून नाहींसे होऊन अविद्वानांच्या तोंडीं येऊन बसले, ते शब्द एका वर्गात येतात; व अर्थाने अवनत असे शागीर्द, ब्राह्मण, मिस्कीन, वस्ताद इत्यादि शब्द दुसऱ्या वर्गात येतात. पहिल्या प्रकारच्या अवनतीचे फळार हे उत्तम उदाहरण आहे. फलाहार ह्या संस्कृत शब्दाचा फलार किंवा फळार असा प्रथम अपभ्रंश होऊन तो सर्वांच्या तोंडी झाला. परंतु पुढे विलोमक्रियेने ळ आणि र या अक्षरांची अदलाबदल होऊन फराळ असा आणखी अपभ्रंश झाला. फराळ हा शब्द मूळच्या स्वरूपापासून अधिक ढळलेला व अतएव अधिक अशुद्ध आहे, व फळार हा शब्द कमी अशुद्ध आहे. तथापि कोणीही सुशिक्षित मनुष्य हल्ली फळार असे म्हणावयाचा नाहीं. फळार हा शब्द अधिक शुद्ध आहे, तरी तो आपण ग्राम्य व हलकट समजतो. हल्ली कुणबी व हलक्या जातीचे लोक मात्र फळार करतात व सुशिक्षित लोक फराळ करतात. त्याचप्रमाणे दुसरा एक शब्द आहे. वेदाच्या ऋचा रचणाऱ्या ऋषींचा आवडता शब्द जो गवेषण तो हल्लीं गवसणे व गावणे ह्या रूपाने अस्तित्वात आहे. तोही शब्द आपण हलका समजतों, व त्याचा प्रचार आज हलक्या जातीमध्ये आहे. विराकत ( विरक्ति ), सजणा ( सज्जन), जरतारी (जरीच्या नक्षीचे ) इत्यादि शब्दांमध्ये अर्थाच्या संबंधाने किंवा नीतीच्या संबंधानें कांहीं हलकेपणा नसून, ते शब्द आपण सुशिक्षित म्हणविणारे लोक वापरीत नाही. अशा प्रकारची अवनति केवळ यद्दच्छेवर अवलंबून असते. सुशिक्षित लोक " गवसणे" हा शब्द