पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/51

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



     प्रकरण दुसरें.     ४९

जातो. हा ग्राम्य अर्थ अलीकडच्या शंभर वर्षांतच त्या शब्दास जडला असावा. कारण हेबाळणे (हेपलणे शब्दाचे अधिक शुद्ध रूप) हा शब्द मोरोपंताने एका गंभीर व हृदयद्रावक प्रसंगी योजला आहे.

  दुःशासनासि म्हणती भीमादिक निज मनांत हेबाळ ।
  हूं सुप्त सर्पिणीतें मेली मानून ओढ हे बाळ ॥ १ ॥

 हेबाळ हा शब्द " अबल " ह्या शब्दापासून झाला आहे. ह्याचा अर्थ निःशक्त, व तो क्रियापदाप्रमाणे योजला असतां नि:शक्त करणे, वाईट रीतीने वागविणे, छळणे, हाल करणे, इत्यादि अर्थ दाखवितो. ह्याच अर्थाने मोरोपंतानें “हेबाळणे" हा शब्द वरील आर्येत योजला आहे; परंतु हल्ली हेपलणे हा शब्द सभ्य मंडळींत उच्चारण्याची कोणाची छाती होईल ?

 २०. अवलाद.-हा अरबी शब्द असून त्याचा अर्थ मुलगे असा आहे. त्याचे एकवचन वल्लद असे आहे. वल्लद म्हणजे मुलगा. “रामा वल्लद तुका" ( रामा मुलगा तुक्याचा ) अशा परिभाषेत वल्लद ह्याचा अर्थ कांहीं वाईट नाहीं. परंतु अवलाद ह्याचा अर्थ अवनत झाला आहे. अवलाद हे अनेकवचनाचे रूप असून आपण ते एकवचनाचे समजतों, व मराठींत " अवलादी ” असे त्याचे अनेकवचन करतों. "अवलाद" ह्या शब्दाचा अर्थ किती अवनत झाला आहे हें पुढील वाक्यांवरून कळून येईल. " गोंद्या म्हणजे ह्या गांवांतील एक अवलाद आहे. गांवांत कोणाचे घर फुटले, एकादा खून झाला, एकाद्या घरास आग लागली, की त्यांत गोंद्याचें कांहीं अंग नाही, असे कधीं व्हावयाचें नाहीं. असा मिस्कीन आहे, कीं कांहीं बोलावयाची सोय नाहीं !” . “अरे तो विठ्या असे काम करील ह्याचे तुला आश्चर्य ते काय