________________
१९६ मोरोपंतकृत दिसे अधिकही, तसा गुण तुला असेना महा; ।। सदैव भलत्यासही सुलभ; आणखी गायका ॐळी न, न अधोगति क्षणहि दे जगन्नायका ! ॥ १/७५ १. किंबहुना हा गुण अधिकही दिसे, तसा महा (गुण) तुला असेना=नामाचे ठिकाणी हा एक गुण (ज्याचे वर्णन उत्तरार्धात केले आहे तो) अधिक दिसतो तेवढा मोठा गुण तुझ्यात नाहीं. २. सदोदित. ३. पाहिजे त्याला देखील, अनधिका-याला सुद्धा. ४. सुखें करून प्राप्त. भगवन्नामस्मरण करण्यास वर्णगुरु ब्राह्मणापासून वर्णाधम चांडालापर्यंत सर्वांस सारखाच अधिकार आहे. हा ब्राह्मण, हा शूद्र, हा भेद नामाच्या ठिकाणी नाहीं. भगवंताचें नांव पाहिजे त्या जातीच्या मनुष्याने पाहिजे तेव्हां घ्यावे. त्याला आडकाठी नाहीं. तसा ईश्वर सदैव भलत्यास सुलभ नाहीं. भगवन्नाम व ईश्वरप्रासीची इतर साधनेंः-ईश्वरप्राप्तीचीं योग, याग, दान, स्वाध्याय, यज्ञ, संन्यास, व्रत, तप इत्यादि पुष्कळ साधने आहेत. ती फार दुष्कर असून सर्व जातींच्या लोकांना त्यांचे अवलंबन करण्याचा अधिकार नाहीं. पण भगवन्नामाचे तसे नाही. ते पाहिजे त्या जातींच्या मनुष्याने घेतले तरी तो पापविमुक्त होतो. तसेच यज्ञयागादि क्रिया फक्त ठरीव वेळेस मात्र करितां येतात तसा प्रकार नामाचा नाही. ते पाहिजे तेव्हां, पाहिजे त्या मिषाने घेतले तरी ‘सकल पातक भस्म करीतसे.' म्हणून वर कवीनें नामाची योग्यता ईश्वरापेक्षाही कांकणभर जास्त अशी वर्णिली आहे. योगयागतपश्चर्यादि साधनांपेक्षां ईश्वर भक्तीने लवकर प्रसन्न होतो. योगसाधनाने ईश्वरप्राप्ति करून घेणान्या पाठीमागे पुष्कळ विघ्ने लागतात. त्यांचे वर्णन मंत्रभागवत’ एकादशस्कंधांत एके ठिकाणी केले आहे ते असेः-‘वश करुनि इंद्रियें मन लावी जो श्वास जिणुनि मद्ध्यानीं । त्याचे काय करावे सावध असतां स्मरादि वध्यांनीं ? ॥ ३५७ ।। तेव्हां विन्न कराया अणिमामहिमादि सिद्धि ज्या आठ । अन्याहि पंचदश वा योग्याची पुरवितात त्या पाठ. ॥ ३५८ ॥ वाहविति सिद्धि करिती माझ्या प्राप्तींत अंतरायातें । प्रथमचि विदित असावे त्यांचे अहितत्व संतरायातें ॥२५९ ॥ ५. जो तुझे नाम गातो त्यास. भगवन्नामाचे कीर्तन करणान्यास. ६. दुःख देते. [हे नाम] आणखी (शिवाय) गायका (नामसंकीर्तन करणान्या मनुष्यास, ईश्वराचे भजन करणान्यास) छळी न (छळीत नाहीं, दुःख देत नाहीं.) येथे ‘छळ' शब्दावर श्लेष आहे. नामपक्षीं, छळणे म्हणजे दुःख देणे, ईश्वरपक्षीं, छळणे म्हणजे कपट करणे. ईश्वर आपल्या भक्तांचा आपल्यावरील दृढ विश्वास पहाण्याकरितां छल करितो. वामनावतारी भक्तराजवळीशीं देवानें कपट करून त्यास कांहीं काळपर्यंत पाताळांत घातलें, या गोष्टीकडे या ककत कवीचे लक्ष्य आहे. ७. दुर्गति; पक्षी, पाताळगति. हाही शब्द श्लिष्ट अ', नामपक्षा, अधोगति म्हणजे दुर्गति, व वामनपक्षीं, पाताळवास. पंतांनी इतरत्रही ह्या शर" यजना केलेली आढळते. ‘मुक्तीहुनी शतगुणें बळिराज्याची अधोगतिहि सुगतिविमिन ४) नाम आपल्या भजकांस दुःख देत नाहीं एवढेच नव्हे तर न सी ईश्वर आपल्या भजकांस छळून (कपटाने फसवून) त्यांर" देते. उलट पक्षीं ईश्वर आपल्या भजका अधोगति
