भ्रष्टाचार व आधुनिक काळातील त्याचंं स्वरूप याबद्दल गेल्या दोन लेखांत आपण जाणून घेत आहोत.भ्रष्टाचार केवळ काळ्या पैशात केला जातो,अशी बहुतेकांची समजूत आहे. तथापि, कित्येकदा तो ‘पांढच्या पैशात’ म्हणजेच एकापरीने सनदशीर मागनेिही केला जातो. सध्या तंत्रज्ञानाचा विकास झपाट्याने होत आहे. स्पर्धेत टिकून राहण्यासाठी नवं तंत्रज्ञान स्वीकारणंं व त्यासाठी उच्च प्रशिक्षित कर्मचाऱ्यांची नियुक्ती करणं अपरिहार्य झालं आहे. कित्येकदा या गुंतागुंतीच्या तंत्रज्ञानाविषयी संस्थाचालकांना पुरेशी माहिती नसते. तशी मिळविणं शक्यही होत नाही. अशा वेळी संस्थेला पूर्णपणे या उच्चशिक्षित व कुशल तंत्रज्ञांवर अवलंबून राहावं लागतं. त्याचा फायदा उठवून हे तंत्रज्ञ संस्थेकडून मोठ्या पगाराची मागणी करतात. प्रत्यक्ष काम अवघड नसलं तरी तशी बतावणी केली जाते.हे तंत्रज्ञान वापरणे खूपच कठीण आहे.त्यासाठी खास बुध्दिमत्ता व कठोर परिश्रमांची आवश्यकता आहे, असा आभास निर्माण केला जातो. या तंत्रज्ञानाशिवाय संस्थेचं भागणार नाही, एवढंच संस्था चालकांना माहीत असते.त्यामुळे अशा तंत्रज्ञांच्या अटी मान्य करण्याशिवाय गत्यंतर नसतं. या व्यवहारात कुठेही काळ्या पैशाचं अस्तित्व नाही.तरीही हा भ्रष्टाचारच आहे.लेखाच्या सुरुवातीला दिलेले उदाहरण फारच बोलकंं आहे.याच स्वरुपाची आणखी उदाहरण म्हणजे यंत्राची 'खोटी'दुरुस्ती.समजा संस्थेत अनेक संगणक व इतर यंत्रे आहेत.आता यंत्र म्हटलं की, त्याला दुरुस्ती लागणारच.छोटा बिघाड असला तरी यंत्र बंद पडून कामाचा खोळंबा होऊ शकतो.अशा वेळी मोठा बिघाड असल्याचं भासवून तंत्रज्ञ संस्थे कडे भलेमोठंं बिल वसूल करतो. हे बिल तो चेकने म्हणजे पांढर्या पैशात स्वीकारत असला तरी तो भ्रष्टाचारच म्हणावा लागेल.ज्या संस्थेचं कामकाज मोठ्याप्रमाणात यंत्रसामुग्रीच्या आधारावर चालतंं तेथे हा भ्रष्टाचार सर्रास चालतो.
याचा अनुभव आपल्याला रोजच्या जीवनातही येतो. आपला टीव्ही बिघडला आहे.आपण मेकॅनिकला बोलावता.प्रत्यक्षात एखादे इलेक्ट्रोनिक सर्किट खराब झाले असले व ते बदलण्यासाठी १०० रुपये खर्च येणार असला तरी ‘साहेब, पिक्चर ट्यूब खराब झाली आहे.टी.व्ही.दुकानात नेऊन बदलावी लागेल.त्यासाठी दोन हजार खर्च येईल',असे उत्तर मेकॅनिक कडून मिळणे अशक्य नसतंं.आपण टी.व्ही.घेण्यासाठी १०-१२ हजार खर्च केलेले असतात. त्यात आणखी दोन हजार खर्च झाले असंं समजून गप्प बसण्याखेरीज आपल्या हाती काही नसते. कारण आपल्याला टीव्हीच्या अंतर्गत रचनेबाबत काहीच माहिती नसतंंयेथेही काळ्या पैशांचा संबंध नाही.पण आपल्या अज्ञानाचा फायदा उठवून केलेला हा एक प्रकारचा भ्रष्टाचारच आहे.
काळ्या पैशातील थेट भ्रष्टाचारापेक्षा हा पांढरा भ्रष्टाचार अधिक घातक आहे.कारण थेट भ्रष्टाचार शोधणे व संबंधित व्यक्तीविरुध्द कारवाई करणं तुलनेने सोपं
