आपल्या देशातून कोणत्या शेतीमालाची सर्वांत अधिक निर्यात होते? अर्थात्, बासमती तांदळाची. सगळ्या जगात बासमती भाताच्या सुगंधाने सर्वांना मोहून टाकले आहे. बासमती तांदळाची निर्यात करणाऱ्या अनेक कंपन्या भारतात आहेत आणि नवनवीन जन्माला येत आहेत. या सर्वांची येत्या नवीन वर्षांत मोठी निराशा होण्याची धास्ती आहे. अमेरिकेच्या शेतकी खात्याने या विषयावर एक अभ्यास प्रसिद्ध केला आहे. येत्या वर्षात तांदळाचे उत्पादन काहीसे घसरणार आहे; परंतु तांदळाचा जागतिक व्यापार मात्र २३० लाख टनांवर जाईल. भारताच्या गाजलेल्या बासमती तांदळाची निर्यात काहीशी घटणार आहे. बासमती निर्यात करणारे इतर देश, मुख्यतः पाकिस्तान, किमतीत भारताला मागे टाकतात. थोडक्यात, निर्यातीत अग्रेसर असलेला भारतीय बासमती तांदूळ काहीसा मागे हटणार आहे.
माझ्याकडून हे वाक्य आलेले पाहिले, की खुलीकरणाचे सारे विरोधक, बघा, आम्ही सांगत नव्हतो, हे सारे जागतिक व्यापारामुळे आणि WTOमुळे होते? असा गिल्ला करतील. निव्वळ बासमती तांदळापुरतेच बोलायचे झाले तरी या गिल्ल्यात काही तथ्य असणार नाही. खुलीकरणाचे दरवाजे उघडले गेले नसते तर बासमतीची निर्यात इतकी कधी चढलीच नसती.
निर्यातीच्या बाजारात काही गमतीजमती होऊ लागल्या आहेत. संशोधनाच्या शर्यतीत थोड्या अंतराने अमेरिकेने शर्यत जिंकली, त्यामुळे, उद्याच्या जगातील एका महत्त्वाच्या तंत्रज्ञानावर अमेरिकेने, तात्पुरता का होईना, प्रभाव जमवला आहे. हे त्यांचे स्पर्धक, युरोपातील देश, त्यांना सहन कसे व्हावे? युरोपातील पर्यावरणवादी आणि मजूर चळवळी यांनी एकत्र आघाडी बांधली आहे. 'जनुकशास्त्राचा वापर करून तयार केलेला शेतीमाल खाण्यात आल्याने काय
