पान:अस्पृश्य -विचार.pdf/97

tv9a गांव-गाडा. लागते. वारचा वतनदार सोळा आण्यांचा मालक असला तर त्याची तहायात म्हणजे साठ वर्षांच्या उमरीपर्यंत नेमणूक होते. सोळा आण्यापेक्षां कमी आणेवारी असली तर कुळकण्र्याची पांच वर्षे व पाटलांची दहावर्षे नेमs ण्क करतात. कामगार पाटील कुळकण्यांचे गैरवर्तन किंवा कामांत सदोदित : निष्काळजीपणा दिसून आला किंवा ते मोठ्या गुन्ह्यांत सांपडले, म्हणजे वारच्या वतनदाराचें वतन खालसा होतें; मग अपराध करणारा वारचा वतन। दार असो किंवा गुमास्ता असेी. वतनाची वारस चौकशी प्रांताचे आधेकारी मामलेदारामार्फत करतात. परंतु वतनाचा मोह असा दांडगा असतो कीं, त्याबद्दलवे पुष्कळ कजे रेव्हेन्यू कमिशनरपर्यंत व कित्येक थेट सरकारापर्यतही जातात. सव्र्हे किंवा रिव्हिजन सेटलमेंटच्या वेळीं पाटील-कुळकण्र्याच्या मुशाहि-याची आकारणी विंगेट-स्केलप्रमाणें होते. जमीनमहसुलाच्या पहिल्या हजारीं शेंकडा ३, दुस-या हजारीं शेंकडा २ व पुढें शेंकडा १ ह्याप्रमाणें पाटील मुशाहिरा आकारतात; आणि कुळकर्णी मुशाहिरा पहिल्या हजारीं शेंकडा ५. दुस-या हजारीं शेंकडा ४, तिस-या हजारी शेंकडा ३, चौथे हजारी शेंकडा २ व पुढें शेंकडा १ ह्याप्रमाणें आकार तात. गांवाला इरिंगेशनचा वसूल असला, तर जमीनबाब व इरिंगेशन ह्या दोन्ही बाबी एक करून त्यांच्या बेरजेवर वरील प्रमाणांत पाटीलकुळकण्र्याचा मुशाहिरा आकारतात. ह्यांखेरीज लोकल फेडाच्या वसुलावर पाटलाला ५ ते १० रुपयेपर्यंत दोन आणे, ११ ते २५ चार ओाणे, २६ ते ५० आठ आणे, ५१ ते ७५ दहा आणे, ७६ ते १ ०० बारा आणे, १०१ ते १२५ एक रुपया व पुढें दर पंचवीस रुपयांना चार आणे प्रमाणें मुशाहिरा मिळतो; आणि कुळकण्याला पाटलाच्या दुप्पट मिळतोः वनचराईच्या वसुलांत पाटलाला आठ आण्यांच्या धरसोडीनें दर रुपयास सहा पै व कुळकण्र्याला नऊ पै देतात. कोंडवाड्याच्या वसुलाची चौथाई करून ती पाटील कळूकण्र्यांत निमानिम वांटून देतात.