मदिनेंत आल्यावर मुहंमदांचे पहिले काम हें होतें कीं मदिनेमधील साऱ्या परस्परभिन्न जातिजमातींचें ऐक्य करून एक लोकसत्ताक राज्य बनविणें. त्यांचं एक संघराज्य करणें. त्यांनी हक्कांचीं एक सनद दिली. तींत मुसलमानांची एकमेकांविषयीं कर्तव्यें तसेंच मुसलमान व ज्यू यांचे अन्योन्य संबंध कसे असावेत यांविषयीं नीट खुलासा केलेला आहे. ज्यूनींहि हा करार मान्य केला होता. ह्या करारावरून मुहंमदांचें व्यापक व थोर मन, तशीच त्यांची व्यवहारी बुद्धिमत्ता ही दिसून येतात. मुहंमद हे लोकोत्तर बुद्धीचे महान् मुत्सद्दी होते. केवळ विध्वंसक, जुन्याची पाडापाड करणारे नव्हते, तर विधायक वृत्तिहि त्यांच्याजवळ होती. नवीन इमारत बांधणारे ते होते. जुनें नाहींसें करून नवनिर्मिति करणारे होते. अरबस्थानांत जो कांहीं मालमसाला मिळाला, ज्या नाना जाति- जमाती होत्या, त्यांनाच हाताशी धरून माणुसकीच्या विस्तृत व विशाल पायावर ते नवशासन तंत्र निर्मू पहात होते.
'विशाळा पावना बुद्धि । विशाळा सुखकारकी ॥'
ही जी समर्थ रामदासांनी सांगितलेली बुद्धि तशी मुहंमदांची होती. ही जी हक्कांची सनद किंवा करार त्यांत आहे :
"जो परम दयाळु परमेश्वर, त्याच्या नांवें ही सनद मुहंमद पैगंबर मुस्लिमास देत आहेत. मुस्लिम कोठलेहि असोत, कुरेश असोत वा मदिनेचे असोत, कोणत्याहि ठिकाणीं जन्मलेले असोत, ते सारे मिळून एक राष्ट्र होईल."
९८ ।
