आजचे महत्त्व आहे. वारणेचे खोरे, त्यातून घडलेली सहकारी क्रांती मी कधी ऐकलेली नाही. तीन दरवाजांतून जाणाच्या दुचाक्या हा वारसाभंग करणारी कृती हे शिक्षक सांगत नाहीत; कारण त्याचे ज्ञानच असत नाही मुळी. जोतिबा-वारणा घाटात पोहाळ्याची लेणी वा पन्हाळ्यातील मसाई पठार, लेणी कोणी दाखवत नाहीत. पन्हाळा परिसरातील संजीवनी, फोर्ट, पब्लिक स्कूलच्या शैक्षणिक सुविधा दाखवत नाहीत. दळवीवाडीचे हमालाचे ग्रंथालय कुणाला माहीत असत नाही. पोहाळे येथील बुद्धकालीन गुंफा हा पन्हाळ्यावरील पांडव लेण्यांशी संबंधित विषय असून बुद्धकालीन चीन, रोमन रेशीम मार्ग पोहाळ्यातून जात होता. ब्रह्मपुरी उत्खननाशी याचा संबंध असून किती शिक्षकांना माहीत असतो?
विद्याथ्र्यांनी स्वाध्याय (होमवर्क) करणे जितके महत्त्वाचे तितकेच शिक्षकांचेही! पण शिक्षक नोकरीत कायम झाले की तयारी करताना सहसा दिसत, आढळत नाहीत. तयारीचे शिक्षक असतात ते. त्यांना तयारी करावीशी वाटत नाही. सहल हा स्वाध्यायी उपक्रम खरा! सहल आयोजनाप्रमाणे उद्दिष्ट हवे, तसेच नियोजनही. शिक्षण, इतिहास, प्रकल्प, वार्ताकनसर्वेक्षण, संकलन अशा अंगांनी सहलीचे असाधारण महत्त्व असते. एका सहलीस अनेक विषय जोडता येतात. विज्ञान, भूगोल, इतिहास, चित्रकला, पर्यावरण जागृती, खगोलशास्त्र, निबंधलेखन, नमुना पाहणी, संस्थाभेट, पुरातत्त्वशास्त्र, शिल्पकला, नृत्य, संगीत, चित्रपट... सहलीत काय नाही गुंफता येत? दृष्टी हवी नि नियोजन स्वाध्याय हवा.
अज्ञात स्थळांच्या जिज्ञासेपोटी तर जगाचा शोध लागला. नवनवी स्थळे विद्यार्थ्यांना दाखवायला हवीत. नव्या रचनेनुसार इयत्ता पहिली ते आठवी हे प्राथमिक शिक्षण मानण्यात येते. एका शाळेत एक विद्यार्थी आठ वर्षे शिकतो. आठ वर्षांच्या सहलीचे नियोजन, उद्देश, नोंदी किती शिक्षक व शाळा देऊ शकतील विद्यार्थी शाळेत आल्यापासून ते आठवीपर्यंतच्या आठ वर्षांत विद्यार्थ्यांत सहलीद्वारे काय दाखविले, बदलले, घडविले, शिकविले याचा तपशील अपवादानेच तुम्हाला समग्रपणे मिळेल. आपले शैक्षणिक नियोजन वार्षिक असते. पिढीगत, कालगत नसते. सन २०१७ साली जूनमध्ये प्रवेश घेणाच्या विद्याथ्र्यांची पिढी, सन २०२५ मध्ये प्राथमिक शिक्षण पूर्ण करील. या आठ वर्षांचे प्रारंभीच नियोजन केले होते असे दिसत नाही. ती दृष्टी शिक्षणात आता यायला हवी. तुकड्या-तुकड्यांचे शिक्षण आता थांबायला हवे. सहली अवांतर नसून पूरक आहेत, हे एकदा लक्षात घेतले की काम सोपे होईल.
