पान:छन्दोरचना.djvu/७

पीडीएफ सुरेशभट इनच्या सौजन्याने चरणाच्या अन्तर्गत घटनेचा विचार केला पाहिजे, दोन चरण सममात्रक असूनहि अन्तर्गत घटनाभेदामुळे भिन्न हो शकतात या गोष्टीचा कोणाला पत्ता लागलेला नव्हता. मी या जातिरचनेचा अभ्यास आरम्भिला आणि खिस्त शके १९२२, जानेवारी ८ या दिवशीं येथील शारदामन्दिरांत * नवीन चलनी वृत्तें ' या विषयावर ओक निबन्ध वाचला. तो नन्तर मी विविध ज्ञानविस्तारमासिकाकडे पाठविला असतां सम्पादकांनी त्याला स्थान देन मला झुत्तेजन दिलें. ज्ञानकोशकारांनीहि हा लेख आपल्या ज्ञानकोशांत समा विष्ट करून माझा अॅकप्रकारें गौरवच केला. या गुणग्राहकांचा मी फार आभारी आहे. पुढे छन्दांचाहि मी थोडा अभ्यास केला आणि डॉ. केतकर यांच्या अध्यक्षतेखाली येथे भरलेल्या शारदोपासकसम्मेलनांत छन्दावर ओक निबन्ध वाचला तोहि अध्यक्षांना मनोरञ्जक आणि झुत्तेजनार्ह वाटला. परन्तु ग्रन्थनिर्मितीच्या दृष्टीने खरें झुत्तेजन अकल्पितपणे निराळ्याच ठिकाणाहून मिळाले. फग्र्युसन् कॉलेजांतील संस्कृतविषयाचे प्राध्यापक डॉ. वासुदेव गोपाळ परान्जपे, अॅम्. अॅ., अॅलअॅल. बी., डी. लिट्, यांनी आर्यसंस्कृति मुद्रणालय नुकतेच स्थापिलें होते आणि त्या मुद्रणालयांतून गम्भीर विपयां वरील पुस्तकें त्यांना प्रकाशित करावयाचीं होतीं. मी असें अॅखार्दै पुस्तक लिहून देऊ शकेन का म्हणून त्यांनी प्रश्न टाकितांच मी छन्दःशास्त्रांतील जातिविचार हा विषय चालेल का म्हणून झुलट प्रश्न केला. त्यांच्याकडून होकारार्थी झुत्तर तत्काळ येतांच मी कार्याला आरम्भ केला. पुस्तक अितर दृष्टींनीहि विद्याथ्याच्या आणि कवींच्या झुपयोगी पडावें म्हणून त्यांत वृत्त विचारहि समाविष्ट केला, अरबीफास वृत्तहि घालण्यांत आलीं आणि शेवटीं ज्याचा छन्दःशास्त्राशी काही सम्बन्ध नाही पण काव्याशी आहे अशा पद्याची भापा' या विषयाचीहि चचर्चा करण्यात आली. अॅक वर्षाच्या अवधत पुस्तक लिहून छापून होथून ते खिस्तशके १९२७ मध्ये प्रकाशित झालें ! प्रकाशनाचें आश्वासन न मिळते तर ही ग्रन्थनिर्मिति न होती. तेव्हा या ग्रन्थाचें योग्य तें श्रेय डॉ. परान्जपे यांनाच दिलें पाहिजे. तो काल विशेषतः पद्यरचनेचा असल्याने ग्रन्थाला मागणीहि चाङ्गली आली आणि हा गम्भीर साहित्याला आश्रय देण्याचा प्रयत्न आश्रयदात्यांना भोवला नाही हें त्यांचें आणि माइ सुदवन्च समजल पाहिजे हो