पान:ना. गोखले चरित्र.pdf/२५१

५१

दुसऱ्याचें मन दुखविणें गोखल्यांच्या जिवावर येई.

साहेबांनी काव्हूरवर लिहितांना जे लिहिलें आहे त्याची आम्हांस आठवण होते. तो म्हणतो:- "There are, it has been well said, two qualities essential to a statesman, the one is prudence- the other imprudence. Cavour possessed the two qualities in combination in an exceptional degree. He knew that in the affairs of states, as in the affairs of individuals, there comes a time when rashness is the height of prudence.' गोखले दक्षिण आफ्रिकेत जे गेले होते ते परराष्ट्रीय वकिलासारखे होते. अशा वेळी कांहीं शहाणपणा, कांहीं उतावीळपणा दाखवावा लागतो. सर्वच गोष्टींवर सारवासारव करून अशा वेळी भागत नसतें. कांहीं तरी दणदणीतपणा पाहिजे. न्याय्य काय आहे हे आपल्या लोकांस सांगतांना अगदीं कांटेतील भाषा योग्य ठरेल. परंतु दुसऱ्यकडे तें मागतांना गुळमुळीतपणा न दाखवितां सडेतोडपणा दाखविला पाहिजे. आणि ते मिळविण्यासाठी इरेस पडलें पाहिजे. ग्लॅडस्टन ॲबरडीन् विषयी लिहितांना म्हणतात, 'There can be no difficulty in any country, least of all this, in finding foreign minister able and willing to assert the fair and reasonable claims of their countrymen with courage and with firmness. The difficulty is quite of another kind; it is to find a foreign minister, first who will himself view those claims in the dry light of reason and of prudence; secondly and far harder task who will have the courage to hazard and if need be to sacrifice himself in keeping the mind of his countrymen down to such claims as are strictly fair and reasonable.' यांत सांगितलेला दुसरा गुण गोखल्यांत होता. परंतु आपलं म्हणणें साध्य होण्यासाठी जेवढा आटोप दाखवावा लागतो, जो आविर्भाव आणावा लागतो तो त्यांनी आणिला नाही. त्यांनी श्रम अपरंपार केले परंतु दुसऱ्याचे मन दुखावणें त्यांच्या जिवावर येई. मोर्ले साहेब असें म्हणतात मग कसें? बोथा देताहेत वचन- घ्या सध्या तेवढेच. असला प्रकार मुत्सद्द्यास योग्य नव्हे. जें कांहीं मागावयाचें तें इतक्या जोराने मागावें कीं, दुसरा स्मित न करतां चपापला पाहिजे. गोखल्यांच्या मनाच्या या गोडपणामुळेच टिळक