________________
प्रांतांची अडाणी मांडणी ११३ ल5 देशी संस्थाने RPS । १९३५च्या घटना कायद्यांत फेडरेशनचे दोन प्रकार कल्पिलेले आहेत. स्वायत्त ब्रिटिश प्रांतांचें फेडरेशन आणि हे प्रांत व देशी संस्थाने मिळून होणाऱ्या सर्व हिदुस्थानचे फेडरेशन. या घटनेने मध्यवर्ति सरकारच्या कारभारांत जी थोडीफार जबाबदारी देण्यांत आलेली आहे, ती बिनशर्त नसून सशर्त आहे. संस्थाने सामील होऊन सर्व हिंदुस्थानचे फेडरेशन झाले तरच ही जबाबदारी मिळावी अशी मेख कायद्यांत घालून ठेवण्यांत आलेली आहे. यामुळे हिंदी संस्थानांची बरीचशी तपशीलवार माहिती घटनाकायद्यांत अंतर्भूत करण्यांत आलेली आहे. __ आकार, उत्पन्न, लोकसंख्या वगैरे दृष्टींनी ब्रिटिश प्रांत जसे एकसारखे नाहीत तशीच संस्थानेही सारखी नाहीत. हिंदुस्थानांत एकंदर ६२७ संस्थाने आहेत. यांपैकी १४७ संस्थानांची नांवनिशीवार यादी घटनाकायद्यांत समाविष्ट करण्यांत आलेली आहे. ६२७ संस्थानांतली काही संस्थाने किती क्षुद्र आहेत हे पाहणे मोठे मनोरंजक आहे. एका संस्थानाचे वार्षिक उत्पन्न ५०० रुपये असून त्यांतली लोकसंख्या २०६ आहे. दुसऱ्याची लोकसंख्या १२५ असून उत्पन्न १६५ रुपये आहे. आणि सर्वांवर कळस म्हणजे, कोणा एका संस्थानाचे उत्पन्न ८० रुपये असून लोकसंख्या २७ आहे.* - घटनाकायद्यांत ज्या १४७ संस्थानांचा नामनिर्देश करण्यांत आलेला आहे ती सर्वच महत्त्वाची आहेत असे नाही. या १४७ संस्थानांचे १७ गट पाडण्यांत आलेले आहेत. १७ व्या गटांत संस्थानांची नांवें दिलेली नाहीत. फक्त पहिल्या १६ गटांतच नांवें दिलेली आहेत. या गटांतल्या ठळक संस्थानांचा क्रमाने विचार करणे अवश्य आहे; कारण, मुसलमानांकडून हिंदुस्थानच्या फाळणीच्या ज्या योजना मांडण्यांत आलेल्या आहेत त्यांत संस्थानांचाहि विचार करण्यांत आलेला आहे. डॉ. आंबेडकर यांनी मात्र संस्थाने वगळून ब्रिटिश हिंदुस्थानचाच तेवढा विचार केलेला आहे. या
- Federation vs. Freedom by Dr. B. R. Ambedkar.
४.८पाकि०
