प्रकृतीचं कारण बाजूला ठेवून, पुसदसारख्या दुर्गम गावी मी आवर्जून हजर राहिलो आहे.
स्व. वसंतराव नाईकांचं गुणवर्णन करताना एकदोघांनी, ते बारा वर्षे महाराष्ट्राचे नेते होते असे म्हटले. यात थोडी गल्लत होते आहे. महाराष्ट्राचा मुख्यमंत्री असणं म्हणजे महाराष्ट्राचा नेता असं काही समीकरण नाही. मी शेतकरी आंदोलनात पडल्यापासून महाराष्ट्रात पुष्कळ मुख्यमंत्री होऊन गेले. आज मागे वळून पाहिले तर त्यांना महाराष्ट्राचे नेते म्हणणे अवघड आहे. महाराष्ट्राचं मुख्यमंत्रिपद, महाराष्ट्राचं नेतृत्व मिळविण्याची पहिली पायरी असू शकेल; ही पायरी घेतलीच पाहिजे असेही नाही.
सुधाकरराव नाईक मुख्यमंत्री झाल्यानंतर त्यांचं टेलिव्हिजनवरील पहिलं भाषण ऐकल्यावर त्यांना मी जे पत्र लिहिलं त्यात पहिलं वाक्य असं होतं. "कोणी मुख्यमंत्री झाले किंवा कोणी पंतप्रधान झाले म्हणजे जी गर्दी उसळते त्या गर्दीत मिसळणारा मी नाही. पण तुमचं भाषण ऐकलं आणि मला असं वाटलं की वसंतरावांची परंपरा कदाचित चालवू शकेल असा मनुष्य मुख्यमंत्रिपदावर आला आहे." मला काही त्यांच्याकडून काही मिळवायचं आहे म्हणून मी त्यांचं कौतुक केलं नाही. उलट, मी त्यांना सांगितलं आहे की मी तुमच्याकडे जे काही मागायला येईल ते शेतकऱ्यांकरिता मागायला येईल; माझ्याकरिता कदापि काही मागणार नाही; पण वसंतरावांची गादी नसली तरी त्यांचं व्रत चालवण्याचा प्रयत्न खरोखरी कोणी केला असेल तर तो त्यांच्या पक्षीय किंवा शासकीय वारसांनी नव्हे, तर तो आम्ही रस्त्यावर बसणाऱ्या शेतकऱ्यांनी केला असं मी आग्रहाने सांगू इच्छितो. मोठ्या लोकांचं दुर्दैव असं असतं की त्यांचे शिष्य त्यांच्या मोठेपणाच्या सावलीत येतात. महात्मा गांधी होऊन गेले. नंतर त्यांच्या शिष्यांना काय करावं समजेनासं झालं. मग कोण सूतच काततोय, तर कोणी ग्रामसफाईच करतोय! गांधीजींच्या नेतृत्वातील क्रांतिकारकता बाजूला राहून गेली आणि त्याची फक्त रूढी किंवा आचारप्रचार तेवढाच शिल्लक राहिला. तसंच, वसंतरावांसारखा दिग्गज माणूस निघून गेला आणि मग ते त्यांचं काम करताना जसे दिसायचे तसे आपण दिसलो म्हणजे झाले अशी त्यांच्या वारसांची धारणा झाली.
स्व. वसंतरावांच्या मागची प्रेरणा काय होती? इथं काही त्यांच्या संपूर्ण कामाचं अवलोकन करणं शक्य नाही; पण त्यांनी केलेली महत्त्वाची कामं कोणती?
