पान:मराठी शब्दांचे उद्घाटन.djvu/30

या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



२८     मराठी शब्दांचे उद्घाटन.

माणे सदरहू झाडाची मंजरी असते. ती उंच व निमूळती असून, तिच्या पुष्पदंडावर चक्राकार फुले असतात व तेणेकरून ती मंजरी हुबेहुब देवळासमोरच्या दिपमाळेप्रमाणे दिसते. ह्या साम्यावरून त्या झाडास दिपमाळ असे नांव पडलें आहे, दिपमाळ हे झाडाचे नांव चारुतामूलक साम्यावरून त्यास प्राप्त झालेले असल्यामुळे ते कवित्वगर्भ होय.

 ९. पादप.-पादप हा शब्द वनस्पतीचा सामान्येंकरून वाचक आहे. त्याचा अर्थ पायांनी पुष्टि पिऊन घेणारा असा आहे. वनस्पतीच्या अंगांत जीं घटक द्रव्ये असतात, त्यांपैकी बराच भाग मुळांच्या द्वारे वर चढतो हे प्रसिद्धच आहे.

 १०. न्यग्रोध.- वडाला न्यग्रोध असें नांव आहे. त्या झाडाची वाढ व विस्तार वरच्या दिशेने शाखा, पर्णे ह्यांच्या रूपाने होतो, तसा खालच्याही बाजूने पारंब्यांच्या रूपाने होतो, हे प्रसिद्धच आहे. ह्या पारंब्या, शाखा, पर्णादिकांप्रमाणे स्तंभाचे अवयव नसून, ती आगंतुक मूलें होत. परंतु ह्या पारंब्या जमिनींत शिरल्यावर स्तंभाप्रमाणेच दिसतात. ह्यावरून न्यग्रोध हा शब्द उत्पन्न झालेला आहे. अर्थात् ह्या शब्दाची खुमारी लक्ष्यांत बाळगण्याजोगी आहे. त्याचप्रमाणे दुपारी, सायंकाळी, तिरसंगी (त्रिसंन्ध्य), सदाफुली, बारामासी हेही शब्द त्या त्या वनस्पतींचे स्वरूप दाखवितात.

 ११. अक्षि.- संस्कृतांत कवडीला अक्षिन् असे म्हणतात. हें नांव डोळ्याच्या साम्यावरून कवडीस पडलेलें आहे. कवडीच्या पाठीवर डोळ्याच्या आकृतीची पिवळी रेषा असते, ती सर्वांनी पाहिलीच आहे. ही रेषा हुबेहुब डोळ्याच्या आकृतीप्रमाणे असते. डोळ्यांचीं अपांगें, वरचा उंच व गोल भाग, खालचा किंचित चपटा गोल भाग, नाकाच्या समीपचा कोपरा, बुबुळाचा