करून नियमितपणांकडे मनुष्याची प्रवृत्ति होते; परंतु संसारांत प्राप्त होणाऱ्या सुखदुःखांचा संबंध पूर्वीच्या काळी केलेल्या सत् किंवा असत् कृत्यांवर अवलंबून असतो हे इतकें स्पष्टपणे लोकांस दिसत नाही. तथापि सुखदुःखें हीं पूर्वीच्या आपल्या कृत्यांवर अवलंबून असतात,हे तत्व लोकांच्या मनांत पूर्णपणे बिंबून गेले असले तर परिणाम चांगला होणार नाही काय ? सुखाचे समय उच्छृखल न होतां मनाची शांत वृत्ति सदैव कायम राखण्यास पूर्वी आरंभिलेल्याचा हा परिणाम आहे, असे जर मनुष्याच्या मनाने घेतले तर ते किती इष्ट आहे बरें ? त्याच्या चित्ताची समतोलता प्रारब्धाच्या तत्त्वाने किती सुंदर रीतीने राहील बरें ? पूर्वी आरंभिलेलें कृत्यच फळास येते हे तत्व लोकांच्या मनांत बिंबून गेल्याची व हे तत्त्व नेहमी लोकांच्या डोळ्यांपुढे उभे असण्याच्या इष्टतेची “प्रारब्ध" हा शब्द साक्ष देतो; परंतु कालावधीने " प्रारब्ध" ह्या शब्दाचा मूळचा अर्थ नष्ट होऊन दैव, नशीब ह्या शब्दांशीं तो समानार्थक झाला. त्या शब्दाच्या योगानें जें तत्त्व मतांत ठसणे इष्ट होते, ते ठसेनासे झाले. मनुष्यास एकापेक्षा अधिक जन्म प्राप्त होतात ह्या सिद्धान्तापासून “प्रारब्ध" शब्दाची उप्तात्त आहे हे सांगणे नकोच.
प्राक्तन, भवितव्यता: -वर प्रारब्ध शब्दाचे जे उद्घाटन केलें तेच प्राक्तन व भवितव्यता ह्याही शब्दांस लागू आहे. प्राक्तन शब्दाचा अर्थ " पूर्वीचा " असा आहे. " भवितव्यता " ह्याचाही अर्थ “मागील कृत्यापासून जें निश्चयाने घडून यावयाचे तें" असा आहे.
नीतिगर्भ शब्दांचे विवरण याच्याहीपेक्षा अधिक विस्तारेंकरून करण्यास जागा आहे हे विद्वान् वाचकांच्या सहज लक्षांत येण्याजोगे आहे. आम्ही ह्या विषयांत फार खोल गेलों नाहीं याचे कारण असे की, आमचा हा साकल्येंकरून
