हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

प्रतिभेच्या दौर्बल्याच्या कल्पनेनं मला रडू कोसळलं...
 सुमित्रा गोखले टक लावून माझ्याकडे पाहत होती. थक्क झाल्यासारखी मला न्याहाळीत होती. मग एकाएकी तिचा चेहरा केविलवाणा दिसू लागला. क्षणार्धात ती गोरीमोरी झाली. कसले तरी कढ तिला अनावर आले. आवेगानं तिचे डोळे भरून आले. संथ शब्दांत ती म्हणाली, "तुम्हाला मी एक सांगू का?"
 तिचं काहीही ऐकण्याच्या मन:स्थितीत मी नव्हतो. तरी विचारलं, "काय?"
 ती घुटमळली. काही वेळ काहीच बोलली नाही. मग त्याच संथ स्वरात पुन्हा म्हणाली, "तुम्ही रागावणार तर नाही?"
 तिच्या बोलण्यानं मी व्यथित झालो. मी तिच्यावर रागावण्याची कशी शक्यता होती? "सांग ना काय ते!" असे म्हणून मी तिच्याकडे पाहू लागलो.
 चित्रासारख्या स्तब्ध असलेल्या सुमित्रा गोखलेनं जागच्या जागीच किंचित चाळवाचाळव केली. तिचे डोळे पुन्हा भरून आले आणि काही वेळानं तिचे संथ शब्द उमटले, "मी तुमचा एक फार मोठा अपराध केला आहे-तुमची उगाच फसवणूक केली आहे."
 आता मी तिच्याकडे विस्मयानं पाहू लागलो. तिच्या विचित्र, गूढ बोलण्यानं बुचकळ्यात पडलो. वाटू लागलं, सुमित्रा गोखले आपल्याला अजूनही समजली नाही की काय? आत्यंतिक जिव्हाळ्याच्या स्वरात मी तिला म्हणालो, "तुला काय म्हणायचं आहे? काही सांगायचं आहे का? तुला माझा अजूनही कसला संकोच वाटतो आहे?..."
 "नाही, तसं नव्हे! तुम्ही उगाचच गैरसमज करून घेता आहात. मला काही दुसरंच सांगायचं आहे."
 "मग सांग ना."
 सुमित्रा गोखले काही क्षण स्तब्ध बसली आणि मग मनाचा हिय्या करून घाईघाईनं म्हणाली, “मी तुम्हाला परवा जे सांगितलं ना, ते सगळं खोटं आहे. मला कुणी फसवलेलं नाही. तशा कुणावरही मी कधी प्रेम-प्रेम केलेलं नाही. मी उगाचच वेड्यासारखं काहीतरी तुम्हाला सांगितलं."
 तिचं हे बोलणं ऐकून मला विलक्षण धक्का बसला. मी ओरडून विचारलं, "तू हे काय बडबडते आहेस?"
 "बडबडत नाही. खरंच! ते सगळं खोटं आहे. साफ खोटं."
 माझं डोकं ते ऐकून फिरून गेलं. संतापून मी विचारलं, “पण का? तू मला खोटं का सांगितलंस?"
 ती अडखळत उत्तरली, "मला-मला खरं-खरं बोलायचं धाडस झालं नाही."
 "खरं?-खरं काय?"
 माझ्या या अवतारानं ती भांबावली; आणि मग पुन्हा अडखळत म्हणाली, "मी तुमच्यावर तुमच्यावरच-अगदी तुमच्या ओळखीच्या आधीपासून-आधीपासूनच प्रेम..."

 मी हे काय ऐकत होतो? सुमित्रा गोखलेच्या प्रेमभंगाची कथाच खोटी होती? तिचं दुःखच

९८ । लाट