________________
१२० वनस्पतिविचार, [प्रकरण स्थित भागांमध्ये येतात, व तेथूनच पुढे शिरांतून खाली दुसरे जागी पाठविले जातात. याप्रमाणे सारखे चालले असल्यामुळे पानांत सेंद्रिय पदार्थ सांठले जात नाहीत. जर सेंद्रिय पदार्थ लवकर दूर करण्याची व्यवस्था नसती, तर पाने सेंद्रिय पदार्थानी पूर्ण भरून नवीन सेंद्रिय पदार्थ तयार झाले नसते. तयार झालेल्या सेंद्रिय पदार्थांवर निरनिराळी कार्ये एका पेशीतून दुसरे पेशीत जातांना होत असतात. ह्यामुळे पदार्थ जसे जसे दर जातील तसे तसे ते जास्त तावून सुलाखले असतात. वनस्पति शरीरांत चार प्रकारची व्यवस्था आढळते व त्याचे योगाने असले सेंद्रिय पदार्थ चोहोकडे पोहोचविले जातात. १. पहिली व्यवस्था म्हणजे वाहिनीमय ग्रंथीभोवती असलेले समपेशीपरिमाणी म्यान होय. ही ज्याने ( Vascular bundle sheath) पानामध्ये चांगली वाढली असतात. २. ग्रंथीयामधील असणारे ग्रंथ्यंतराल पदर ( Medullary rays) ह्यांच्या पेशीसुद्धां वरीलप्रमाणे सम परिमाणी असून भित्तिका टणक व लांकडी असतात. ३. मृदुतंतुकाष्ठ Soft bast हे तंतुकाष्ठ प्रत्येक गंथीमध्ये नेहमी असते. येथील वाहिन्या चाळणीदार असून, इतरांप्रमाणे येथेही पेशी समपरिमाणी Parenchymatous असतात. ४. दुग्धरसवाहिन्या ( Laticeferous Vessels ) ह्याच्या पेशी पातळ असून त्यांच्या शाखा जागजागी एकमेकांत गुंतलेल्या असतात. विशेषेकरून ह्या वाहिन्या वाहिनीमय ग्रंथीसभोवती असतात. ह्या सर्वच वनस्पतीमध्ये असत नाहीत. वर सांगितलेल्या ह्या चारी रस्त्यांनी सेंद्रिय पदार्थ द्रव स्थितीत ठिकठिकाणी पोहोचविले जातात. एवढेच नव्हे, तर विशिष्ट सेंद्रिय पदार्थ विशिष्ट मार्गाने जातात. जसें ग्रंथ्यंतराल पदरांतून मुख्यत्वेकरून सात्त्विक पदार्थच जात असतात. पानाच्या शिरासभोवतालच्या प्रदेशांतून केवल ग्ल्यूकोसाइड्स (विशिष्ट साखर) जातात. इतर समपरिमाण पेशीतून साखर जाते. मृदुतंतुकाष्ठसमुच्चयांतून नायट्रोजनयुक्त द्रव्ये वाहत जातात. ह्या नायट्रोजनयुक्त द्रव्यांचा वनस्पतीच्या वाढीस फार मोठा उपयोग असतो.
