________________
१५ वें]. पचन, वाढ व परिस्थिति. १२९ सजीव कण वाढू लागतात, व होतां होतां सर्व पेशी सजीवकणांनी भरून जडस्थाने नाहीशी होऊन पेशीवर सारखे कणीदार जीवनकण उत्पन्न होतात. त्यामुळे गारेच्या स्फटिकाप्रमाणे पेशी पांढरी दिसू लागते. काही वेळाने हे कण पेशीरसांतून दुसरे जागी जाऊन पेशीस पूर्वीसारखा आकार येतो. जडस्थाने पुनः उत्पन्न होऊन कणीदार आकार कमी होतो. पेशीविभागाचे वेळी केंद्रांत गडबड होऊन त्याचे दोन भाग होतात. त्या दोन्ही भागांचा संबंध बारीक जीवनकणतंतू द्वारे होत असतो. रवाळ जीवनकण (Microsomata) मध्यभागी जमून पातळ पडदा तयार होतो. जीवनकणांचे विघटीकरण होऊन त्यांच्या घटकद्रव्यांतून हा पडदा तयार होतो. पेशीभित्तिकेची जाडी वाढत असतांना ह्याचप्रकारचे विघटीकरण होऊन बाह्य पडद्यावर भित्तिकेचे विशिष्टघटक द्रव्य जमत जाते. सत्त्वाचे कण हे सेल्युलोज व ग्रॅन्युलोज ह्या दोन द्रव्याच्या अभेद्य मिश्रणाने बनले असतात. पेशी द्रव्यांत सुद्धां सत्त्वाचे कण पुष्कळ असतात. हरित अगर शुभ्र शरीरांकडून हे कण तयार होतात. ज्याप्रमाणे पेशी-घटक-द्रव्या (Cellulose) जीवन कणांच्या विघटीकरणापासून तयार होते, तद्वतच सत्त्व ( Starch ) सुद्धा उत्पन्न होते. पेशींतील निरनिराळया घटक द्रव्यापैकी महत्त्वाची द्रव्ये म्हणजे अल्ब्यूमेन ( Albumen ) व सेल्युलोज (Cellulose ) ही होत. अल्ब्युमेन द्रव्याशिवाय जीवनकण तयार होत नाहीत. नायट्रोजन वाररूपांत शोषिला जाऊन त्याचा सात्त्विक सेंद्रिय पदार्थांशी संबंध येतो. रासायनिक संयोग होऊन अल्ब्यूमेन द्रव्ये तयार होतात. त्यापासून जीवनकण तयार होत असतांना ह्या अल्ब्युमेन-द्रव्यांत कसे कसें स्थित्यंतर होत असते, ह्याविषयी आपलें अज्ञान आहे. - सेल्युलोज सात्विक सेंद्रियद्रव्यापैकी आहे. त्याचे घटकप्रमाण सत्त्वासारखेंच असते. त्याच्या घटकावयवामध्ये नायट्रोजन नसतो. नायट्रोजनचा अभाव हा फरक अब्ल्यूमेन व सेल्युलोज द्रव्यामध्ये आहे. पेशी भित्तिका ह्याच द्रव्याची बनली असते. घटणेस अप्रत्यक्ष मदत-अल्ब्युमेन व सेल्युलोज ह्या दोन मुख्य द्रव्या व्यतिरिक्त वनस्पती-घटणेकडे दुसरी अनेक द्रव्ये अप्रत्यक्ष मदत करितात.पानांतील
