________________
वनस्पतिविचार. [प्रकरण arwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww रुंदीचे असते. पिंपळ, तुती वगैरेमध्ये पाने बुडाशी रुंद असून शेंड्याकडे निमूळती असतात. फणसामध्ये पानांस चमच्यासारखा आकार असतो. उतरण, गुळवेल, समुद्रशोक, भोंपळा वगैरेची पाने पत्त्यांतील लालबदामाच्या आकाराची असतात. आंबोशीमध्ये तीन पत्रे असून प्रत्येक पत्राचा उलट्या लालबदामाप्रमाणे आकार असतो. म्हणजे टोंकाकडे खोलगट असून बुडाकडे निमूळतें पत्र असते. चांदव्याची पाने अर्धचंद्रारुति असतात. बनवारीची पाने बाण लावून सज्ज केलेल्या तिरकमट्याप्रमाणे दिसतात. बम्हीमध्ये पाने मूत्रपिंडारुति असतात. सिरस, मुळे वगैरेमध्ये पाने विणारुति असतात. विण्याचा मोठा भाग शेंड्याकडे असून खाली विण्यावरील खुंट्यांवजा लहान पत्रे असतात. कृष्णकमळ ' एरंडी वगैरेची पाने हस्तसदृश असतात असें पूर्वी आलेच आहे. अशा प्रकारे पानांचे आकार नानात-हेचे असतात. कडा-( Margin ) फणस, रुई, मांदार, तुळस, वगैरेमध्ये पानांच्या कडा सारख्या असतात. कित्येक पानांत कडा करवतीच्या दात्याप्रमाणे अणकुचीदार असतात. जसें केवडा, अकॅलिफा, वगैरे. घायपातीच्या पानांत करवतीप्रमाणे कडा असून दाते उलटे व मुलटे असतात. मुद्रा, अजेरटम् वगैरेमध्ये पानांच्या कड्यावर वाटोळे दाते असतात. हे दाते बोचण्याची भीति नसते. पाथरीच्या कडा पाण्याच्या लाटेप्रमाणे आंत बाहेर आलेल्या असतात. पिवळा धोत्रा, हॉली वगैरेमध्ये कडा काटेरी असतात. 2 अग्र-( Apex ) पत्रांची अग्रे वेगवेगळी असतात. मोहरीत पानाची अमें वांटोळी असतात. देवनळ, वेळू, ऊस, आंबा वगैरेमध्ये ती अणकचिदार असतात. तुती, हिया, पिंपळ, वगैरेमध्ये अग्रे हळूहळू निमुळती होत जातात, कांचन, कचनार, आपटा, त्रिधारी निवडुंग वगैरेमध्ये अग्रावर खोलगटा असतो. घायपात, रुलिया, केवडा वगैरेमध्ये शेंडा दाभणासारखा बोचक कठीण असतो. तीळ, भुयमूग वगैरेमध्ये पत्रे शेंड्याकडे वाटोळी असून त्यावर मध्यभागी थोडासा उंचवटा असतो. पृष्ठभागः-कांही पानांचे पृष्ठभाग खरखरीत व कांहींचे मऊ असतात. भोपळा, फाळसा, सागवान, ऊस वगैरेमध्ये पाने खरखरीत असतात. कर्दळ, कळी, गुलछबू, नागवेल वगैरेमध्ये पाने मऊ गुळगुळीत असतात. वेत, जंगली--
