________________
वनस्पतिविचार, [प्रकरण येतात, असा साधारण पुष्कळ वनस्पतींचा नियम आहे. काही विशिष्टबीजदलें जमिनीबाहेर कोंबावर वाढून हिरवी दिसू लागतात. जसे, भोपळा, एरंडी वगैरे. खोडावरील पानांची मांडणीः-आपण बारकाईने पानांच्या मांढणी. कडे लक्ष्य दिले असतां असें आढळतें की, पाने केवळ वांकडी तिकडी अव्यवस्थितपणे खोडावर येतात असे नाही. त्यांच्या येण्याची एक व्यवस्थित रचना असते व ती रचना त्या वनस्पतींमध्ये बहुधा नेहमी आढळते. आगंतुक कारणांनी अगर झाडांच्या कांड्यांत अथवा अंतरकांडयांत वाढी संबंधानें कमी अधिक फरक झाल्यामुळे कदाचित् पानांच्या नेहमीच्या मांडणीमध्ये बदल पडतो. पण हा बदल कायमचा अगर सार्वत्रिक नसतो. कायम व्यवस्थित मांडणी पानामध्ये असणे अगदी अवश्य आहे. जर व्यवस्थित मांडणी नसेल तर त्यापासून पुष्कळ नुकसान आहे. पानास नेहमी सूर्यप्रकाश सारखा व्यवस्थितपणे मिळणे हे अधिक श्रेयस्कर असते. क्षुद्र वर्मातील काही वनस्पतीस सूर्यप्रकाशाची फारशी जरूरी नसते व त्यांपैकी काही तर सूर्यप्रकाश म्हणजे आपला शत्रु असे समजतात. व्यवस्थित मांडणीमुळे पानांस प्रकाश सारखा पोहोचतो. नाही तर काही पानें सूर्यप्रकाशाकढे नेहमी वळलेली राहतील, व कांही पानें छायेंत राहिल्यामुळे फिकट किंवा रोगट दिखू लागतील. काही पाने प्रकाशांत फार तापली जातील व कांही पानें छायेमुळे निरुपयोगी बनतील. श्रमविभागाचे तत्त्व अशा ठिकाणी बिलकूल राहणार नाही. ज्या पानांस फार काम करावे लागते ती लवकरच थकून कामाच्या नालायक होतील, व ज्यांस अगदीच काम नसते ती बोलून चालून निरुपयोगी आहेतच. म्हणूनच अव्यवस्थित मांडणी झाडावर असता कामा नये, सृष्टिदेवतेने ही गोष्ट लक्ष्यात ठेवूनच पानाच्या मुव्यवस्थित मांडणीची सोय केली आहे. छाये. खाली न येणे किंवा प्रकाश सारखा मिळणे, हे साधण्याकरितां सृष्टिदेवतेने पुष्कळ उपाय केले असतात. काही पानास देंठाची योजना करून ते पान खोडापासून वर उचलले असते, किंवा काही ठिकाणी देंठाचा अभाव असतो. काही झाडांच्या फांद्या उभ्या सरळ येतात, तर काहींच्या आडव्या असून पानें त्यावर सारखी पसरतात, व कांही वनस्पतीमध्ये अंतरकांडी अगर पेरी दीर्घ अगर संकुचित केली असतात. ह्यामुळे पाने कधी कधी जमिनीवर झुपका
