________________
६२ वनस्पतिविचार, [प्रकरण :सांगितलेच आहे. खांचेदार वाहिन्या खाचेदार पेशीच्या रांगेपासून तयार होतात, मात्र पेशीबाह्य पडदा गळून गेला असतो. कधी कांहीं कांही जागी मध्य पडदा राहून त्यास अव्यवस्थित नळीसारखा आकार येतो. द्विदल धान्य वनस्पतीच्या लांकडामध्ये ह्या वाहिन्या (Vessel ) इतर वाहिन्यांशी नेहमी मिश्रित झाल्या असतात. फिरकीदार, वळेदार व शिडीदार वाहिन्या विशेषेकरून काष्ठामध्ये नेहमी आढळतात. लांकडाच्या बाह्य भागामध्ये चाळणीसारखे पदर आढळतात. येथील वाहिन्यांचे मध्य पडदे पूर्णपणे गळून न जातां छिद्रमय असल्यामुळे त्यांस चाळणीसारखा आकार येतो. हे मध्यपडदे अति पातळ असून पेशीपेशींचा अंतरसंबंध छिद्रांतून एकमेकांशी राहतो. तसेंच छिद्रमय पडद्यावर पेशींतून पेशीघटक द्रव्यासारखा पदार्थ जमत जातो. त्यामुळे तो पातळ पडदा थोडा थोडा जाड होतो; पण छिद्रे बुजून न जातां जशीच्या तशीच कायम राहतात. चाळणीदार वाहिन्यास लागूनच दुसऱ्या पेशी असतात, त्यास चाळणीदार पशांचे समगामी ( Companion ) ह्मणतात. ह्याचा संबंध चाळणीदार वाहिन्या तयार होत असतांना तुटला असतो. ह्या पेशी कमी रुंदीच्या असून त्यामध्ये जीवनकण व केंद्र पूर्वीसारखीच असतात. चाळणीदार पेशीमध्ये सजीवतत्त्व पूर्वी पेक्षा अधिक घन होते व जुन्या पेशीमध्ये केंद्र वगैरे असत नाही. सपुष्पवर्गामध्ये उन्हाळ्याचे अखेरीस ह्या चाळणीदार पेशींची छिद्रमय तोंडें पौष्टिक घटकद्रव्ये अधिक वाढल्यामुळे बंद होतात, व हिवाळ्यांत तीच बंद झालेली स्थिति कायम टिकते. पण पुनः वसंतऋतु सुरू झाला म्हणजे ती तोंडे आपोआप खुलू लागतात, व घटकद्रव्ये विरघळल्यामुळे नाहीशी होतात. वनस्पतिशरीर बहुतकरून वर वर्णन केलेल्या सर्व पेशीजालांनी भरलेलें असते. ती जाले निरनिराळ्या प्रकारे एकामेकांशी मिश्रित झाली असतात. अमुक एक विशिष्ट प्रकारचे एकच पेशीजाल सापडणे कठीण असते. त्यांचा दुसऱ्या जालांशी निकट संबंध येऊन मिश्रित स्थिति आढळते. दुग्धरसवाहिनी जाले:-कधी कधी वनस्पतिशरीरांतून पांढरा दुधासारखा रस निघतो. ह्या प्रकारच्या रसवाहिन्या व त्यांची जालें कांहीं वनस्पतीमध्ये विशेष आढळतात. जसें करवीर, मांदारकुल,अफूचा वर्ग वगैरे. हा दुग्धरस
