सुधाकर मराठेचा ‘ककून' (Cacoon) अनुवाद पाहता येईल. मराठी शब्द प्रमाणला इंग्रजीत आणताना सर्वांनाच कसरत करावी लागते. त्याचे कारण दोन्ही भाषांची मूळे वेगवेगळ्या भाषा कुलात असणे हे जसे आहे तसे शब्दछटांची नजाकत भाषांतरात मर्यादेतच प्रतिबिंबित होत राहाणे हेही त्याचे आणखी एक खरे कारण असते.
मराठी साहित्यातील नाटके व आत्मकथा हे असे साहित्य प्रकार होत की जे अन्य भाषांना प्रयोग, शैली, समस्या, विषय अशा अनेक अंगांनी देणगी, योगदान देताना डॉ. गो. पु. देशपांडे हे इंग्रजी भाषांतराच्या दृष्टीने आघाडीवर आहेत. १८८९ ला कुमुद मेहतांनी केला तेव्हा तेंडुलकर नाटककार म्हणून बहुचर्चित झालेले होते. विजय तेंडूलकरांच्या नाटकांची सर्वाधिक इंग्रजी भाषांतरे केली ती प्रिया आडारकरांनी. 'शांतता कोर्ट चालू आहे' चा ‘दि कोर्ट इज इन सेशन' अनुवाद आणि ‘फाइव्ह प्लेज ऑफ तेंडूलकर' या त्यांनी केलेले अन्य अनुवाद एकत्र वाचताना लक्षात येते की प्रिया आडारकरांच्या भाषांतरात नाटक संहितेतील समस्या, व्यग्र (विसंगती) पकडण्याचं, त्याचं लोभस प्रतिबिंब इंग्रजीत उतरवण्याचं विलक्षण कौशल्य आहे. त्यांना नाटकातील नेपथ्य, अभिनय, संवादातील आरोह-अवरोहाची जाण, चांगली व चपखल असल्याचा अनुभव येतो. तेंडूलकरांच्या ‘कन्यादान'चे भाषांतर गौरी रामनारायण यांनी केले असून ते ऑक्सफर्ड प्रेसने प्रकाशित केले आहे. तेंडूलकरांच्या गाजलेल्या 'घाशीराम कोतवाल'ची इंग्रजी भाषांतरे तर दोन झाली असून पैकी एक समिक बंदोपाध्याय यांनी केले असून दुसरे भाषांतर जयंत कर्वे आणि एलिनॉर झेलिऑट यांनी संयुक्तरित्या केले आहे. इंग्रजी रंगभूमीवर ते सादरही झाले होते. तेंडूलकरांच्या नंतर महेश एलकुंचवार असे नाटककार होत की ज्यांच्याकडे भाषांतरकार गंभीरपणे पाहातात. शांता गोखले आणि मंजुळा पद्मनाभन यांनी मिळून केलेले भाषांतर ‘सिटी प्लेज' आणि शांता गोखलेंनीच स्वतंत्ररित्या केलेले ‘कलेक्टेड प्लेज ऑफ महेश एलकुंचवार' (२००९) अशी दोन्ही भाषांतरे वस्तुनिष्ठ व प्रमाण कसोट्यांवर यशस्वी दिसून येतात. ‘मराठी ड्रामा फ्रॉम १९४३ टू प्रेझेंट' (१९९९) हे शांता गोखलेंचे अन्य पुस्तक म्हणजे त्यांच्या इंग्रजी प्रभुत्वाचा व नाटकावरील हुकमतीचा पुरावा होय. शांता गोखलेंनी कलेले डॉ. गो. पु. देशपांडे आणि सतीश आळेकरांच्या नाटकांचे अनुवाद याच पठडीतले म्हणून सांगता येतील. गो. पुं. च्या ‘उध्वस्त धर्मशाळा'च्या ‘ए मॅन इन डार्क टाइम्स'चं चांगलं स्वागत झालं.
