विषय म्हणून सामाजिक कार्यकर्त्यांपुढे आल्या आहेत. मुले, मुली अल्पवयात लैंगिक साक्षर झाल्याचे लक्षात आले. अल्पवयीन मुली लैंगिक छळास बळी पडण्याचे प्रमाण वाढले आहे. बाल्यावस्थेतील मुले आता लैंगिक चाळे करण्यास उद्युक्त होत आहेत. पूर्वी हे पौगंडावस्थेत (कुमार, किशोर गटात) व्हायचे. मुले-मुली बालवयातच स्त्री-पुरुष भेद जाणू लागली आहेत. मुलींना घर, गल्ली, गाव, शाळा कुठेच सुरक्षित वाटत नाही. लैंगिक अत्याचार व्यक्त करण्यात मुलींना संकोच, लज्जा वाटण्यापलिकडे लैंगिक अत्याचार सार्वत्रिक व सर्वत्र होत आहेत, ही गंभीर गोष्ट म्हणून पुढे आली आहे. लैंगिक छळास कठोर शिक्षा असली पाहिजे असे मुलींना वाटते; पण त्यापेक्षा शिक्षणात लैंगिक शिक्षणाचा अंतर्भाव करणे, परलिंगी व्यक्तीविषयीची भावसाक्षरता व जाणीवजागृती, भेदातीत समाजनिर्मिती हे कळीचे मुद्दे नव्या पिढीसाठी बनत असल्याचेही प्रकर्षाने पुढे आले आहे. मुलांना छेडछाडमुक्त गाव हवे आहे.
गरीब स्तरातील मुला-मुलींना कष्टाची कामे करावी लागतात. त्यांचे शिक्षण आर्थिक वंचिततेमुळे होत नाही. दोन वेळचे भोजन, कपडे, दप्तर न मिळणारा मोठा वर्ग महानगरात आहे नि डोंगरकपारीत, वाडी-वस्ती व जंगलात, आदिवासी पाड्यांवरही आहे. बालमजुरीची समस्या सार्वत्रिक असून तिचे चेहरे, पैलू वैविध्यपूर्ण आहेत. ऊसतोडणी, सेंटरिंग, वीटभट्टी, विकासकामे, उद्योग, सर्वत्र बालकामगारांचा प्रश्न असून मुले म्हणतात की, काम बंद करून आम्हांला जगता येत नाही. काम करीत शिकलो तरच आम्ही सावरू, सुधारू शकू; हे वास्तव अधिक भयानक आहे. येथून पुढच्या काळात जाती, धर्मापेक्षा दारिद्य, वंचिततेच्या निकषांवरच आपणास आरक्षण, संधी, सुविधांचा, सामाजिक न्यायाचा डोलारा उभा करावा लागेल, असे मुलांच्या संवादातून स्पष्ट होते.
व्यसनाधीनतेचे बळी म्हणून आपण जगत असल्याची मुला-मुलींची भावना पालक, शिक्षकांना अंतर्मुख करण्यास भाग पाडते. पालक शिक्षक आपणास तंबाखू, बिडी, सिगारेट, गुटखा, दारू सारखे अमली व व्यसनी पदार्थ आणायला लावतात, असे मुले सहज सांगतात. घरोघरी व्यसनाधीन पालकांची संख्या वाढते आहे, हे मुलांच्या संवादातून पुढे आलेले सत्य म्हणजे आपल्या समाजवास्तवावरचे मुलांचे जळजळीत भाष्य होय. पालकांपेक्षा शिक्षकांबद्दल मुले-मुली तक्रारीचा स्वर उच्चस्वरात आळवतात, हे कार्यकत्र्यांचे निरीक्षण विचारास भाग पाडते. शाळेच्या परिसरात गोळ्या, बिस्किटांच्या बरोबरीने शिक्षकांसाठी गुटखाही ठेवला, विकला जातो हे
