झाला; म्हणजे ५० वर्षांत सुमारें ८ पट वाढला. तां इंग्लिश व्यापाराची त्यांच्या देशांत जी वृद्धि झाली ती त्यांना फार विलक्षण वाटते. परंतु हिंदुस्थानांत जितकी वृद्धि होण्यास ५० वर्षे लागलीं, तितकी इंग्लं- दांत होण्यास ६० वर्षे लागली आहेत.
हिंदुस्थानच्या हल्लींच्या व्यापाराकडे आतां आ- पण लक्ष देऊं. ग्रेट ब्रिटन व आयद ह्यांमधून दरसाल जे जिन्नस हल्ली बाह्य प्रदेशी जातात, त्यांची एकंदर किंमत हल्लींचा येथील सुमारें २,४०,००,००,००० रुपये होते; व फक्त हिंदुस्थानांत जे पदार्थ येतात, त्यांची किंमत सुमारें ३२,००,००,००० रुपये होते; म्हणजे 2 पेक्षां जास्त होते. म्हणजे युनायतेद स्तेत्सशीं जो व्यापार चालतो, त्यापेक्षां हा व्यापार ५,००,००,००० रुपयांनी जास्त आहे; व आस्त्रेलियाशी जो चालतो,
त्यापेक्षां त्याच्याच
इंग्लंदाहून येथें
येणारे व्यापारा-
चे
१
जास्त आहे.
ह्या व्यापाराचे मुख्य जिन्नस कापसाचे कापड, धातु, यंत्रें, आगगाडीचें सामान, लोकरीचे पदार्थ, व दगडी कोळसा, हे होत. मुख्य जिन्नस ह्यांतहि मुख्य जिन्नस कापसाचें कापड. इ. स. १८८२/८३ लांकाशायरमधून एकंदर ७६,००,००,००० रुपये किमतीचें कापड बाह्य प्रदेशीं रवाना झाले; यापैकी फक्त हिंदुस्थानांत २५,००,००,००० रुपयांचें आलें, म्हणजे लांकाशायरच्या सर्व मालापैकीं
