भावार्थ रामायण/बालकाण्ड/अध्याय १३

॥ श्रीएकनाथमहाराजकृत ॥ 

॥ श्रीभावार्थरामायण ॥

बालकाण्ड

॥ अध्याय तेरावा ॥

सुबाहुनिर्दलनं

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

एह्येहि रजनीं वसाम शुभदर्शन ।
अयं सिद्धाश्रमो नाम त्वत्प्रादाद्‌भविष्यति ॥१॥

सिद्धाश्रमात मुक्काम :

विश्वामित्र म्हणे रामासी । सिद्धाश्रम नाम यासी ।
येळे राहावें आजिचे निशीं । सिद्धाश्रमासी निजसिद्धी ॥१॥
आम्ही तुम्ही केलिया वस्ती । या सिद्धाश्रमाची सिद्ध ख्याती ।
विस्तारेल त्रिजगतीं । मम आश्रमाप्रति प्रभाते गमन ॥२॥

अस्त्र विद्याग्रहण :

येथे सुखें निशा क्रमून । प्रभाते स्नानसंध्या करून ।
विश्वामित्र म्हणे आपण । अस्त्रग्रहण करीं रामा ॥३॥
वसिष्ठाज्ञेचा निर्धारू । अनुविद्येसी तूं सद्‌गुरूं ।
तदर्थीं आल्हाद थोरू । श्रद्धासादरू रघुनाथ ॥४॥
वंदोनि सद्‌गुरूचरण । कृतांजलि रामलक्ष्मण ।
त्यासीं विश्वामित्र आपण । अस्त्रप्रदान प्रारंभी ॥५॥
तो म्हणे हें अस्त्रभिग्रहण । त्रिशुद्धी व्हावें सावधान ।
सबीजमंत्राचें मत्रोद्वारण । प्रेरणावरणा अस्त्रांचें ॥६॥
अस्त्र सोडिलें तत्काळ जाय । कार्य साधूनि हातासी येय ।
ऐसीं बीजें निःसंदेह । ऋषि सांगताहे सवर्म ॥७॥

अस्त्रांची यादी :

पन्नगास्त्र गरूडास्त्र । अग्न्यस्त्र पर्जन्यास्त्र ।
वायव्यास्त्र पर्वतास्त्र । वज्रास्त्र दुर्धारत्वें ॥८॥
सोमास्त्र हिमास्त्र । क्रोधास्त्र नंदिकास्त्र ।
गंधवास्त्र आदित्यास्त्र हयशिरोस्त्र दारुण ॥९॥
वीरघ्नास्त्र विरोधास्त्र । दुर्मनास्त्र सर्पघ्नास्त्र ।
घोरास्त्र अधोरात्र । घोरघोरास्त्र अतितापी ॥१०॥
संतापास्त्र अतितापास्त्र । घोषणास्त्र दानवास्त्र ।
पिशाचिकास्त्र पिपीलिकास्त्र । विद्याधरास्त्र मारक ॥११॥
वृकास्त्रे जंबुकास्त्र । जंबुकास्त्र शुचिकास्त्र ।
मानवास्त्र वृश्चिकास्त्र । त्वष्ट्रस्त्र तडित्प्राये ॥१२॥
कंकाळास्त्र कालिकास्त्र । सूचिकास्त्र विषूचिकास्त्र ।
चंडास्त्र प्रंचंडास्त्र । वितंडास्त्र विध्वंसी ॥१४॥
मायास्त्र मोहनास्त्र । तानास्त्र घातनास्त्र ।
मातंगीदहनास्त्र । ब्रह्मकपालास्त्र रुधिराशी ॥१५॥
भीमास्त्र भयानकास्त्र । शृंगास्त्र भृंगास्त्र ।
क्रूरास्त्र भैरवास्त्र । करालास्त्र उगत्वें ॥१६॥
वारुणास्त्र दारुणास्त्र । काळरुद्रास्त्र कार्तिकेयास्त्र ।
कपालास्त्र भद्रास्त्र । वामनास्त्र विघाती ॥१७॥
संकर्षणास्त्र नारायणास्त्र । शंकरास्त्र नृसिंहास्त्र ।
वामनास्त्र पद्युम्नास्त्र । मदनाशास्त्र प्रतापी ॥१८॥
ईषीकास्त्र तृणाशलाका । दाटूगी जिणोनि अस्त्रें अनेका ।
पाशुपताची मह्मा देखा । तिहीं लोकां अनिवार ॥१९॥
ब्रह्मशिरास्त्राचा मंत्र । प्रेरिलिया छेदी चराचर ।
याचा ऐसा असे विचार । यालागीं हे अस्त्र राखिजे जतन ॥२०॥
माडल्याही निर्वाण । या अस्त्राचें प्ररण ।
सर्वथा न करिती विचक्षण । परम दारूण अनिवार ॥२१॥
हें अस्त्र जो पाळूं जाणे । सकळां अस्त्रा सामर्थ्य येणें ।
यालागीं हें अस्त्र शहाणे । अति यत्नें पाळिती ॥२२॥
जाली अस्त्रांची अवधी । आतां सांगेन आतां सांगेन शस्त्रविधी ।
जे स्मरतांचि त्रिशुद्धी । युद्धसमयीं येती स्वयें ॥२३॥
वायुचक्र विष्णुचक्र । कूर्मचक्र काळचक्र ।
नक्रचक्र अतिवक्र । अति दुर्शर कंदनाकार ॥२४॥
शूळ त्रिशूळ महाशूळ पाहें । घाईं खोचीं चारी देहें ।
तया समोर कोण राहे । धाकें कांपताहे कळिकाळ ॥२५॥
कौमोदकी शिवोदकी । दोन्ही गदा अलौकिकी ।
मोहममतेच्या छेदकी । तिहीं लोकीं अति धाक ॥२६॥
दोनी खड्ग अति खाच । एक जीवाचा छेदक ।
दुजा कल्पनेचा घातक । यासी लोकालोक कांपती ॥२७॥
शिवशक्ती विष्णुशक्ती । अनादि आदिशक्ती ।
संदेहें लिंगदेह छेदिती । याचिका दीप्तीं पळे कथिकाळ ॥२८॥

धनुर्विद्येचा प्रभाव :

टणत्कारें ओढितां कानाडी । नादें निमती राक्षसकोडी ।
माया सहकुटुंब प्राण सांडी । हे धनुविद्या गाढी दूध धरीं ॥२९॥
निजतेजें तिखट सदा । अशेष आशेच्या करी छेदा ।
तो दिव्य बाण हे प्रबुद्धा । तूणीरबद्धो निर्बंध ॥३०॥

मल्लविद्या :

जालिया शस्त्रास्त्रविधी । मल्लविद्याविंदानसिद्धी ।
गुरुकृपा उपजे त्रिशुद्धीं । कृपानिधी सच्छिष्या ॥३१॥
उपदेशितां विश्वामित्रें । धनुर्विद्या शस्त्रास्त्रें ।
ते विद्या श्रीरामचंद्रें निमिषमात्रें निजबोघिली ॥३२॥

मंत्रदेवता श्रीरामसेवेची घोषणा करतात :

मंत्राच्या मंत्रशक्ती तत्वतां । आणि मंत्रमूर्तिं समस्ता ।
स्वयें वंदिती रघुनाथा । आमची समर्थता तुझेनी ॥३३॥
आमचा स्वभाव शेदक भूर्ती । ते चेदकता तुझे हातीं ।
मरत्या मारित्या अमृतपाप्ती । ऋषि वदिती पावनत्वें ॥३४॥
तूं अधर्मातें निर्दाहिसी । स्वधर्मातें प्रतिपाळिसी ।
तेचि कार्ति पैं आम्हांसी । तुझेनि हस्तेसी पावन ॥३५॥
तुवां आम्हांसी धरितां हातीं । आम्ही पावन तुझिया ख्यातीं ।
तुझिया युद्धाची कीर्ती । कवि वानिती पुराणीं ॥३६॥
आमचें कर्म भूतघातीं । घातामाजीं तूं देसी मुक्ती ।
तेणें आमची पावन कीर्ती । स्वयें वंदिती द्वैज देव ॥३७॥
ऐसी करोनि स्तुतिवादना । रामचरणीं लागल्या जाणा ।
मग करूनियां प्रदक्षिणा । रामहृदयीं जाणा प्रवेशल्या ॥३८॥
शस्त्रदेवता अहर्निशीं । जोडोनि हात ठेल्या श्रीरामचरणांसी ।
घोकणीं चिंतन न लगे त्यासी । अनायासी प्राप्त सर्वज्ञा ॥३९॥
यालागी संग्रामासीं । जें जे शस्त्र पाहिजे त्यासी ।
तें तें येतें हातापासीं । शत्रुघातासी स्वभावें ॥४०॥
शस्त्रास्त्रांसी श्रीरामीक्ती । रामहृदयीं शस्त्राची वस्ती ।
ऐसिया अभिनवा गतीं । संग्रामस्थिती श्रीरामीं ॥४१॥
एवं श्रीरामसौमित्रां । उपदेशितां विश्वामित्रा ।
उलास जाला शस्त्रास्त्रां । निशाचरां वधावया ॥४२॥

श्रीराम विद्यासंपन्न झाल्यामुळे विश्वामित्रांना आनंद :

ऋषीनें हात ठेवितां माथा । विद्या बाणली रघुनाथा ।
तेणें उल्लास तत्वता । ऋषि स्वानंदता स्वयें नाचे ॥४३॥
विद्या बाणतां शिष्याचे पोटीं । गुरुसी आनंदाच्या कोटीं ।
हे शाब्दिक न कळे गोष्टी । बोधकसवटी अनुपम्य ॥४४॥
शाब्दिकाचें शब्दज्ञान । तेंचि सोलींव अज्ञान ।
तेंचि साधकां निजबंधन । रघुनंदन तैसा नव्हें ॥४५॥
रगुनाथा विद्याधिनाष्ठान हे विश्वामित्रा कळली खूण ।
तेणें आनंदें बोले आपण । येथोनि प्रयाण करावें ॥४६॥

विश्वामित्रांच्या आश्रमात आगमन :

ऐकोनि गुरुचें वचन । रथारूढ रामलक्ष्मण ।
उल्लसें करितां गमन । पुढें शोभायमान नव देखें ॥४७॥
राम म्हणे ऋषि निर्मळा । ही कोणाची शोभनशाळा ।
येरू म्हणे धननीळा । आश्रम सोज्ज्वळा पें माझा ॥४८॥
आश्रमा आले रघुपती । आनंदल्या ऋषिपंक्ती ।
विश्वामित्रे धर्मस्थिती । रामा अति प्रीतीं पूजिलें ॥४९॥
आणोनि श्रीरामा सुभटा । पाचारोनी मुनिशेष्ठां ।
आदरें अग्निप्रतिष्ठा । केली स्वधर्मॆं पैं ॥५०॥
गर्ता वेदी कुंड मंडप । विधियुक्त तोरें पताकारोप ।
यालागीं मुख्य रघुनाथ यूप । तो निजरूप यज्ञाचें ॥५१॥
अग्निप्रतिष्ठा पूजन । परिसमूहन परिस्तरण ।
प्रणीतापात्रें करोनि पूर्ण । इध्माविसर्जन होमार्थ ॥५२॥
बहींचे आस्तरण । आज्यस्थालीसंस्थापन ।
ज्वलनाज्य आघारून । होमप्राधान्य मंत्रोक्तीं ॥५३॥

राक्षसांकडूण यज्ञनिध्वंसासंबंधी श्रीरामाचा प्रश्न :

ओंकारवषत्कारेंसीं करिती यज्ञ । ऋषींस पुरे रघुनंदन ।
राक्षस यज्ञविध्वंसन । कोठोनि येवोन ते करिती ॥५४॥
ऐसें पुसतां रघुनाथा । उल्लास मुनिवरां समस्तां ।
कौशिकें आश्वासोनि माथा । राक्षसकथा स्वयें सांगे ॥५५॥
आरंभापासोनि साहावे रातीं । अलक्षलक्षें राक्षस येती ।
रिघोनियां यागाप्रती विध्वंसिती दुर्धर ॥५६॥
जो निर्विकार निजनेटासीं । सहा दिवस अहर्निशीं ।
सावध राहे निंद्रेंसीं । राक्षस त्यासी वध्य होती ॥५७॥
ऐसें ऐकतां गुरुवचन । श्रीराम नित्य सावधान ।
वगें घेवोनि धनुष्य बाण । राहिला आपण यज्ञद्वारीं ॥५८॥
कर्मयोगीं कर्ता विश्वामित्र । क्षात्रधर्मयागीं रघुवीर ।
दोहीं यागांचा विचार । श्रोती साचार परिसावा ॥५९॥
कर्मयागीं कुंडसाधन । क्षात्रयागीं रणरंगण ।
कर्मयागीं वेदविधान । अपलायन क्षात्रत्यागीं ॥६०॥
ऋषियागीं ब्रह्मा श्रेष्ठ । रणयागीं सत्ववरिष्ठ ।
यज्ञयागीं कर्मखटपट । तेथे खणखणाट शस्त्रांचा ॥६१॥
येथें स्त्रुक्स्त्रुवा परिमार्जन । तेथे धनुष्यीं लाविले बाण ।
बाणांचे परिस्तरण । परिसमूहन धैर्याचें ॥६२॥
कर्मयागीं अग्निस्थापन । येथें काळानळहुताशन ।
तेथें स्त्रुवेनें होमिती अन्न । येत्हें मांसावदन बाणाग्रे ॥६३॥
ऋषियागीं वसोर्धारा । येथे प्रवाहो रुधिरा ।
तेथें ऊंकारवषट्कारा । येथें हाहाकार वीरांचे ॥६४॥
कर्मयागीं ज्वाला उद्‌भट । येथें शस्त्रांचा खणखणाट ।
यागीं धूम्र निघे अचाट । येथे स्वेद श्रम कष्ट वीरांचे ॥६५॥
यागीं वाढल्या हुताशन । पृषदाज्यें अभिषिंचन ।
राक्षस वाढल्या दारूण । अस्रीं सिंचन तयांसी ॥६६॥
यागीं सदीप बलिदान । येथें जीवबळी संदीप्तज्ञान ।
बळि नेती सलोभ हीन । येथें जीवपण देहेलोभें ॥६७॥
श्रीरामासी विमुख होऊन । जे युद्धीं करिती पलायन ।
त्यांचे न तुटे देहबंधन । जीवबळिभक्षण अधःपात ॥६८॥
या यागीं पूर्णाहुति नारिकेळें । येथें पूर्णाहूति शिसाळे ।
तेथें प्रदक्षिणा मंत्रमेळें । येथें रणकल्लोळें प्रदक्षिणा ॥६९॥
कर्मयागीं दक्षिणा धन । येथें दक्षिणा निजपद पूर्ण ।
तेथें अभिषिंचितां ब्राह्मण । येथ देवगणपुष्पवृष्टि ॥७०॥
या यागीं श्रेय संपाद्य विश्वामित्रा । संग्रामश्रेय श्रीरामचंद्रा ।
श्रेयें उलास स्वगोत्रा । येथें चराचरा उलास ॥७१॥
कर्मयागीं ब्राह्मणभोजन । रणयागीं भूतसंतर्पण ।
दोनी यागीं समसमान । सिद्धी संपुर्ण रघुवीरें ॥७२॥
यज्ञांती अग्निविसर्जन । तैसें न करी रघुनंदन ।
पूर्ण द्यावया भोजन । नवें निमंत्रण काळानळा ॥७३॥
ताटाकावधें पात्रप्रोक्षण । चित्राहुति सुबाहु संपूर्ण ।
त्रिशिरा आणि खर दूषण । प्रथम जाण प्राणाहुती ॥७४॥
कढीभात तो कुंभकर्ण । इंद्रजित पक्वान्नें पूर्ण ।
रावण तो दध्योदन । उत्तरापोशन रणत्याग ॥७५॥
प्रधान आणि राक्षसगण । हे भोजनीं शाखा आणि लवन ।
अखयादि पुत्र पूर्ण । ते लोणचीं जाण सर्वसवें ॥७६॥
इतुकें जलिया संपूर्ण । काळानळा तृप्तिभोजन ।
हें द्यावया रघुनंदन । सावधान युद्धर्थीं ॥७७॥

श्रोत्यांना विनंती :

विश्वामित्रयज्ञरक्षण । कथा सांडोनि रामायण ।
मध्येंचि केले व्यर्थ कथन । तें श्रोतीं संपूर्ण क्षमा कीजे ॥७८॥
मी तंव संतांचे लळिवाड । माझ्या बोलांचे त्यांसी कोड ।
यालागीं माझी बडबड । लागो गोड साधूसीं ॥७९॥
साधूंचें मी तान्हें बाळक । अगणुपणें समूळ मूर्ख ।
रामकथा वदे ज्याचें मुख । हें कृपापीयूष साधूंचें ॥८०॥
तव संत म्हणती नवलाव । उभययाग अभिप्राव ।
शुद्ध साधिला आत्मानुभव । अविरुध भाव वेदोक्तीं ॥८१॥
श्रीरामीं प्रेम गहन । हें निरूपणीं कळलें चिन्ह ।
आतां चालवीं रामायण । मूळनिरूपण ग्रंथार्था ॥८२॥
ऐकोनि साधूंचा अनुवाद । कवित्वा जाला परम आल्हाद ।
एकाजनार्त्दनीं बोध । कथासंबंध अवधारा ॥८३॥

श्रीरामांच्या पहार्यामुळे राक्षसांना संधी मिळेना :

विश्वामित्रयज्ञरक्षण । करावया श्रीराम स्वयें सावधान ।
रोघों न शक्ती राक्षसगण । सुबाहु स्वयें आपण आला ॥८४॥
यज्ञद्वारीं श्रीरघुपती । तेथें राक्षसांची न चले गती ।
अंधारी छळावया येती । तंव श्रीराममूर्ति सावधान ॥८५॥
दिवसा करावया छळण । तेथे श्रीराम सावधान ।
स्वयें सुबाहु भोंवे आपण । तरी रघुनंदन छळेना ॥८६॥
अंधराचे निजतेज । स्वयें श्रीरामाच सहज ।
दिवसाचे निजबीज । दशरथात्मज निजांगे ॥८७॥
यज्ञरक्षक रघुनाथ । न चले दळाचें छळमत ।
हा बाळपणीं प्रतापवंत । ठेला तटस्थ सुबाहु ॥८८॥
दावूं दूर्धरत्वें दरारा । तंव श्रीराम नेघे भेदरा ।
झांपडे पडिलें निशांचरां । सर्वथा अध्वरां शिरों नेदी ॥८९॥
श्रीराम नित्य सावधान । सर्वांगदेखणा संपूर्ण ।
सुबाहूचें तळमळी मन । ऋषीनें संपूर्ण गांजिलों ॥९०॥
आतां संग्राम करूं सदृढ । घेऊं ताटिकेचा सूड ।
म्हणोनि असुर पडिपाड । गगनीं गडगड गर्जत ॥९१॥
वर्षती रुधिराचिया धारा । भयें भेडसावीत द्विजवरां ।
सांभाळीं म्हणत रघुवारा । आला सामोरा सुबाहु ॥९२॥

राक्षसांचा हल्ला, श्रीरामांकडून सुबाहूचा नाश :

हांसे आले रघुवीरा । बाणीं त्रासिला सुबाहु पुरा ।
तंव मारीच धांविन्नला कैवारा । तेणें रामचंद्रां हाकिलें ॥९३॥
बाबरझोटिया समस्तक । घोर नादें दिधली हाक ।
विक्राळ पसरोनिया मुख । श्रीरामसन्मुख धांविन्नला ॥९४॥
ऐकतां राक्षस आरोळी । भयें द्विज पडिलें भूतळीं ।
एकांच्या बैसल्या दांतखिळी । एक ते चळचळीं कांपत ॥९५॥
एकांची धोत्रें गहती । एक ते धोत्रांत मुतती ।
एकां अधोवात सस्ती । एक करिती महाशब्द ॥९६॥
एक आरडती ओरडती । एक दीर्घस्वरें रउती ।
एक उघडे पडती । एक चरफडती अति धाकें ॥९७॥
एकांचे खुटखुटती दांत । एकांचे फुटलें ओंठ ।
एकांचे भये फुगले पोट । अति संकट ब्राह्मणां ॥९८॥
राम म्हणे लक्ष्मणासी । वेगीं नाभिकार दे द्विजांसी ।
थोर होती कासाविसी । मी राक्षसांसी निवटीन ॥९९॥
तंव समुदायें निशाचर । करीत आले हाहाकार ।
विक्राळ दिर्मद अति दुर्धर । अति भयंकर संग्रामीं ॥१००॥
कातिया त्रिशूभ तोमर । गदा मुद्रल चंड चक्र ।
बाण खड्गें लहुडी थोर । शस्त्रभार सूटले ॥१॥
महाशस्त्रांचा लखलखाट । थोर खड्गांचा खणखणाट ।
बाण सुटती सणसणाट । घाय उद्‌भट हाणिती ॥२॥
राहें साहें वीर शूर । घायें निर्बळ केले असुर ।
पळूं नको धरीं धीर । क्रोधें वीर गर्जती ॥३॥
तंव रामे सोडिला बाण । सकळ शस्त्रें केली चूर्ण ।
तिळप्राय केले वोढण । बळसंपन्न रधुवीरें ॥४॥
निवारावयास रामबाण । शस्त्रें सोडितां ती होती चूर्ण ।
वीर खोचलें दारुण । सुबाहु पूर्ण क्षोभला ॥५॥
मह हातीं वसवोनि गदा । सुबाहु धांविन्नला मल्लयुद्धा ।
तंव श्रीराम नित्यसावध । राक्षसद्वंद्वतें कळलें ॥६॥
सुबाहूची गदा केली पीठ । मारीचाचा मुद्रल केला कूट ।
शूळ त्रिशूळ अति तिखट । ते करी सपाट श्रीराम ॥७॥

बाणपिसार्याचने मारीचाला शतयोजने दूर उडविले :

बाणी योजिले अग्निअस्त्रा । घायें सुबाहु केला पुरा ।
मारीच पळविला माघार । त्यासी पिसारा लागला ॥८॥
पिसारा लागला ब्रह्मांडी । तेणें त्यासी आली भोवंडी ।
हातपायां वळली मुरकुंडी । सुटल्या तोंडी रुधिरधारा ॥९॥
बाणपिसारियाचा पवन । मारीचास उडवी जैसें तृण ।
वाहुटळीमाजी भोवें पान । तेंवी परिभ्रमण आकाशीं ॥११०॥
बाणपिसारियाचा वारा । मारीच उडविला अंबरा ।
शतयोजन समुद्रतीरा । तेथें निशाचर टाकिलें ॥११॥
राम लक्ष्मणासी म्हणे आपण । मारीचास नाहीं लागला बाण ।
यालागीं त्याचा न वचे प्राण । पिसारें पूर्ण उडविला ॥१२॥
मारीचास मूर्च्छा उद्‌भट । वटारिले नेत्रवाट ।
घुरघुरीत वाजे कंठ । प्राणसंकट मांडलें ॥१३॥
मारीच दैवें जाला सावध । परी धाक घेतला सुबद्ध ।
पिसारियाचा येवढा बाध । मा सन्मुख युद्ध कोण साहे ॥१४॥
राम देखतांचि जीव जाय । त्याचे निर्वाणाचे घाय ।
देहवंत कोण साहे । महाभया भय श्रीराम ॥१५॥

श्रीरामांच्या धाकाने मारीचाकडून आश्रमस्वीकार :

देखोनि श्रीरामाचे चरण । युद्धाभिमान गेला पळोन ।
संग्राम न करी आपण । वाहोनियां आण निजाश्रमीं शांत ॥१६॥
श्रीरामाचा निजबाण । सुबाहून्चे निवटी मन ।
चित्त बुद्धी अभिमान । छेदूनि संपूर्ण मारिला ॥१७॥
येणें नेटें मारिला देख । जे मरणाचें नाठवें दुःख ।
पुढे जन्माचें न देखें मुख । ऐसा निःशेष मारिला ॥१८॥
मारीच-सुबाहूंचे अनेक सेवक । राक्षस जे आले अनेक ।
रोमं मारिलें एक एक । राक्षसातक श्रीराम ॥१९॥
राक्षसांची महाधेंडी । आरमीं पडलीं मढीं ।
शिष्य धाकती बापुडीं । ही कोण काढी अति दीर्घ ॥१२०॥
त्या शिष्यांच्या सांकडी । न लागतां अर्धघडी ।
श्रीरामें फेडिली रोकडी । घेवोनि भूतकोडी जगदंबा ॥२१॥

जगदंबा आणि विश्वामित्रऋषींनीं श्रीरामाचे केलेले अभिनंदन :

औटकोटी भूतावळी । सहित आली भद्रकाळी ।
आरती घेवोनि सोज्ज्वळी । स्वयें अओवाळी श्रीरामा ॥२२॥
येतां भूतांचा मेळा । प्रेतें नेलीं देखतां डोळां ।
आश्रम जाला अति सोज्ज्वळा । सडे रंगमळा घातल्या भूतीं ॥२३॥
ऋषि राक्षसभयें भयभीत । पडलें होते पैं मूर्छित ।
ते लक्ष्मणें करूनि सावच्चित । शीघ्र स्नानार्थ पाठविलें ॥२४॥
वेगीं आले करूनि स्नान । आश्रम दिसे शोभायमान ।
बाप प्रतापी रघुनंदन । स्वानंदे स्तवन ऋषि करिती ॥२५॥
विजयी जाला रघुवीर । सुखी जाले ऋषीश्वर ।
विष्णू पूजिती सुरवर । तैसा रामचंद्र पूजिला ॥२६॥
रामप्रताप देखोनि दृष्टीं । विश्वामित्रा आनंदकोटी ।
श्रीरामाची पाठी थापटी । उल्लस सृष्टीं न समायें ॥२७॥
गुरुआज्ञा तुवां पाळिली । गुरुसेवा तुजचि फळली ।
गुरुची चिंता तुवा करिली । गुरुपूजा केली यथार्थ ॥२८॥
तूं गुरुत्व सद्‌गुरूचें । तूं गुरुज्ञान निश्चयाचें ।
तूं निजबीज गुरुवाक्याचें । गुरुत्व साचें तुझेनी ॥२९॥
श्रीराम गुरुत्वाची गरिमा । श्रीराम गुरुत्वाची महिमा ।
श्रीराम गुरुत्वाची सीमा । ब्रह्मत्व ब्रह्मा श्रीरामें ॥१३०॥
श्रीराम गुरुत्वाचे निजवीर्य । श्रीराम गुरूचें निजधैर्य ।
श्रीराम गुरुत्वा गुरुवर्य । गुरुगांभीर्य श्रीराम ॥३१॥
श्रीराम गुरुत्वाचें निजतेज । श्रीराम गुरुत्वाचें निजबीज ।
श्रीराम गुरुत्वाचें गुह्यगुज । स्वानंदभोज श्रीराम ॥३२॥
श्रीराम गुरूची निजमूर्ति । श्रीराम निश्चितीं गुरुगमय ॥३३॥
श्रीराम गुरुत्वा निजप्रताप । श्रीराम गुरूचें सद्रूिप ।
श्रीराम स्वयें ब्रह्मरूप । चित्स्वरूप श्रीराम ॥३४॥
ऐसें श्रीरामाचें निजस्तवन । कौशिकें करोनि आपण ।
आनंदें दिधले आलिंगन । समाधान गुरुशिष्यां ॥३५॥

विजयप्राप्तीच्या आनंदामुळे विश्वामित्रांकडून दानधर्म :

विश्वामित्र आनंदे निर्भर । द्विजा दे गौ सहस्रासहस्र ।
सुवर्णशुंगी रौप्यखूर । पृष्ठींस ताम्र कांस्यदोही ॥३६॥
गोपुच्छींची प्रवाळें । लेवविली रत्नें मुक्ताफळें ।
ऐसीं विश्वामित्रें गोकुळे । देवोनि द्विजकुळें सुखी केलीं ॥३७॥
सुवर्णाचे सांभार । दक्षिणांचे सहस्रासहस्र ।
याचक केले हर्षनिर्भर । मागते अभर कौशिक यागीं ॥३८॥
रामें निवटले राक्षसगण । ऋषींचा सिद्धि पावला यज्ञ ।
जालें ब्राह्मणभोजन । रघुनंदन निजवियी ॥३९॥
विजयी जाला रघुनाथ । पवाडा केला त्रैलोक्यांत ।
ऐकोनि रावण विस्मित । आनंद अद्भुत सुरवरांसी ॥४०॥
एकाजनार्दना शरण । जालें सुबाहुनिर्दळण ।
सिद्धि पावला गुरूचा यज्ञ । अहल्योद्धरण अवधारा ॥४१॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे बालकांडे एकाकारटीकायां
सुबाहुनिर्दलनं नाम त्रयोदशो॓ऽध्यायः ॥१३॥ ओव्यां ॥१४१॥ श्लोक ॥१॥ एवं ॥१४२॥

बहूतेक या पानावरील मजकूर प्रताधिकारीत आहे, त्यामुळे हे पान हटवण्यात येईल. या पानातील मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीची तपासणी करून त्यानंतर तो ठेवायचा की काढून टाकायचे हे ठरवले जाईल. आपण कोणत्याही पानाच्या चर्चा पानावर त्या त्या मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीबद्दल चर्चा सुरु करु शकता. ती करित असताना आपण इतर सक्रिय सदस्यांना त्यात सामील करून घ्या. स्थानिक किंवा वैश्विक प्रचालक फक्त समुदायाने घेतलेल्या निर्णयाची तांत्रिक अंमलबावणी करतील. हा विकिस्त्रोत प्रकल्प आहे त्यामुळे या प्रकल्पावर फक्त आणि फक्त स्त्रोत असलेलाच मजकूर जो पूर्व प्रकाशित पुस्तकांमधून घेतलेला आहे, आणि पुरावा म्हणून त्या पूर्व प्रकाशित पुस्तकाची प्रत कॉमन्सवर अपलोड करण्यात आलेली आहे. या व्यतिरीक्त इतर सर्व मजकूर पुराव्या अभावी आणि प्रताधिकाराचा भंग होत असल्याच्या कारणाने काढून टाकण्यात येईल.