चतुःश्लोकी भागवत/संताकडे क्षमायाचना

श्रीशुकपरीक्षितीसंवाद । तोचि जगाला उदबोध । जो गुरुकृपा पावे प्रबोध । पूर्ण ब्रह्मानंद स्वयें होय तो ॥८१॥
ऐसें फावलें ज्या श्रीभागवत । ते पावले ज्ञानमथितार्थं । परमानुभवीं श्रीमत्संत । संतोषावया ग्रंथ म्यां हा केला ॥८२॥
त्यांचिया चरणरजकृपा । हे बोल कळले मज पाहा पां । वांचुनी ज्ञानार्थसंकल्पा । आकळे वाग्जल्पा हें घडे केवीं ॥८३॥
माझे वाकुडेतिकुडे आर्षबोल । त्यामाजी ब्रह्मज्ञान सखोल । नित्य नवी प्रेमाची ओल । हे कृपा केवळ त्या संतांची ॥८४॥
श्रीभागवत आणि भाषे मराठे । हें बोलणें नवल वाटे । पूर्वीं नाहीं ऐकिले कोठें । अभिनव मोठें धिटावा केला ॥८५॥
मुख्य संस्कृतचि मी नेणें । यावर प्राकृत ग्रंथ करणें । जें कांहीं बोलिलों धीटपणें । तें क्षमा करणें जनकत्वें संतीं ॥८६॥
बालकाची सरे बडबड । तेणें माउलीची निवे चाड । मज आपल्याचें तुम्हां कोड । प्राकृतही गोड मानिला ग्रंथ ॥८७॥
माझें आरुषवाणें बोलणें । कळाकुसरी कौतुक नेणें । जें बोलविलें जनार्दनें । तेंचि ग्रंथकथनें कथिलें म्यां ॥८८॥
जें बळें ओढून नेइजे तैसे । तेंचि चालुनी आले आपैसें । तेवीं मन हिरोन हषीकेशें । बळात्कारें ऐसें बोलविले पैं ॥८९॥
येथें पराक्रम नाहीं माझा । हा ग्रंथ आवडला अधोक्षजा । तेणें बोलविलें ज्या निजगुजा । त्या ग्रंथार्थवोजा वोडवला ग्रंथ ॥९९०॥
तो करवी तैसा मी कर्ता । हें बोलणें अतिमुर्खता । वाच्यवाचक जनार्दन वक्ता । ग्रंथग्रंथार्था निजरुप दावी ॥९१॥
यालागीं पदपदार्थखोडी । प्रेमरहस्य ज्ञानगोडी । हे माझ्या अंगीं नलगे वोढी । ग्रंथार्थधडगोडी जनार्दन जाणे ॥९२॥
घाणा उस गाळिल्या जाणा । गुळाचा स्वामी नव्हे घाणा । तेवीं मज मुखीं गुह्यज्ञाना । वदला ज्ञातेपणा मीपण नलगे ॥९३॥
ऐसें सदगुरुनीं नवल केलें । माझें मीपण निः शेष नेलें । शेखीं माझें नांवें ग्रंथ बोलिले । प्रेम आथिलें ज्ञानार्थरसे ॥९४॥
म्हणावें सदगुरु तूं माझा । की पूर्णब्रम्हसहजनिजा । तेथें मीपणाचा उपजे फुंजा । तुजमाजी तुझा निजवास पैं ॥९५॥
वस्त्र आणि घडीपालव । स्वरुप एक वेगळें नांव । परी घडी पालव अपूर्व । वस्त्रगौरव शोभेसि आणि ॥९६॥
तेवीं गुरुब्रम्हही एकचि घडे । परी गुरुदास्यें ब्रम्ह आतुडे । गुरुवाक्यें निजनिवाडें । ब्रम्हासी जोडे प्रतिष्ठा पैं ॥९७॥
गुरु ब्रह्म अभिन्नत्वें पूर्ण । तेथें शिष्यासी नुरे भिन्नपण । तेव्हा जन तोचि जनार्दन । जनार्दनी जन अभिन्नत्वें नांदे ॥९८॥
ऐसा निजात्मा श्रीजनार्दन । अनुभवितां नहोय आन । कायावाचामनबुद्धिप्राण । इंद्रियेंहि जाण जनार्दन झाला ॥९९॥
यालागीं माझें जें कां मीपण । तें माझें अंगी नलगे जाण । माझे वाचे जें वचन । तें श्रीजन्जार्दन स्वयें झाला ॥१०००॥
यालागीं वाचा जे वावडे । तें जनार्दना अंगी जडे । सैर करतांही बडबडे । समाधीची नमोडे मौन मुद्रा ॥१॥
सैराट धांवतां पाय । श्रीजनार्दन निजमाय । पदोंपदीं कडिये घेत जाय । रितें पाऊल पाहे पडोंनेदी ॥२॥
झणी कोणाची दृष्टि लागे । यालागीं मज पुढें मागें । सर्वदा तिष्ठे सर्वागें । मीचि आचार्यसगें निर्भय सदा ॥३॥
जनार्दनजननीअंगसंगें । भय तोचि निर्भय होऊं लागे । कळिकाळ नित्य निजांगें । येउनी पायां लागे अहर्निशी ॥४॥
जनार्दनजननीचा स्नेह मोठा । चित्प्रकाश केला दिवटा । मोडेल अविद्येचा कांटा । ह्नणुनी बोधखराटा भूमिका झाडी ॥५॥
ऋद्धिसिद्धीची कुरवंडी । वोवाळुनी दुरी सांडी । निजानुभवाचें ताट मांडी । स्वानंदाचे तोंडीं ग्रास देत ॥६॥
समाधीचे पालखीं सुये । अनुहुताचा हल्लर गाये । यापरी जनार्दन निजमाये । निजीं निजविती होये निजदासा ॥७॥
पुत्र शिष्य आणि सेवक । जनार्दनासी समान देख । परी पुत्रापरिस विशेष देख शिष्यासी निजमुख स्वानंदा दिला ॥८॥
तेथें जनार्दनी एक । रंकाचेंही निजरंक । त्यांही माजी कृपापूर्वक । निजात्ममुख सुखें दिधलें ॥९॥
त्या सुखाची निजगोडी । चतुः श्लोकींच्या पदमोडीं । श्रीसंतांलागी घोंगडी । मराठीं परवडी भावें केली ॥१०१०॥
जेवी सकळा लहानें । मिळोनी कणकीचें चाखणी करणें । तेवीं श्रीभागवत मूळ केणें । म्यां वाखाणणें महाराष्ट्री ॥११॥
नवल माउलीचें कोड । बाळक नासी तें लागे गोड । तेवीं मी संतांचें लडिवाळ बोबड । माझें मराठीचें कोड चौगुण करिती ॥१२॥
बाळक स्वयें खेळगेपणें । मातेसी लावी आंवतणें । त्याचे परवडी पडिले चणे । तरी माता तृप्त होणें चौगुणें प्रीती ॥१३॥
तेवीं माझिया बोला प्राकृता । ग्रंथार्थ परिसतां साधुसंतां । सुख उपजेल सर्वथा । निजस्वभावता निजबोध ॥१४॥
जेवीं बाळक बापाजवळी । त्याचेच ग्रास त्यासी घाली । कीं तो बाळकाच्या करतळीं । सुखावला तळी मिटक्या देत ॥१५॥
तेवी चतुः श्लोकी भागवता । व्यासें काढिलें मथितार्था । तो शोधुनी म्यां आईता । वोपिला संतां निजबाळकभावें ॥१६॥
तेवी चतुः श्लोकीभागवता । कैसेनी झालें हस्तगत । प्रवर्तावया कारण येथ । ऐका सुनिश्चित सांगेन मी ॥१७॥
गोदावरीउत्तरतीरीं । चौ योजनीं चंद्रगिरी । श्रीजनार्दन तेथवरी । दैवयोगें फेरी स्वभावें गेलों ॥१८॥
तो अतिदीर्घ चंद्रगिरी । तळीं चंद्रावती नगरी । स्वयें चंद्रनाम द्विजवरी । वस्ती त्याचे घरीं सहज घडली ॥१९॥
तेणें चतुः श्लोकीभागवत । वाखणिलें यथार्थ युक्त । तेणें श्रीजनार्दन अदभुत । झाला उत्पुलित स्वानंदें पैं ॥१०२०॥
तेणें स्वानंदें गर्जोन । श्रीमुखें स्वयें जनार्दन । बोलिला अतिसुखावून । हे वर्णी गुह्यज्ञान देशभाषा ॥२१॥
तैं माझी मध्यम अवस्था । नेणें संस्कृत पदपदार्था । बाप आज्ञेची सामर्थ्यता । वचनें यथार्था प्रबोध झाला ॥२२॥
वसिष्ठाचे वचनासाठीं । सूर्यमंडळीं तपे छाटी । शिळा तरती सागरपोटी । श्रीरामदृष्टिप्रतापें ॥२३॥
विश्वामित्रवाक्यें जाण । कौलिका स्वतंत्र स्वर्गस्थान । तेवीं मी एकाजनार्दन । गुरुकृपा पूर्ण ज्ञानार्थकरितां ॥२४॥
नवल आज्ञेची सामर्थ्यता । मी करुं नरिघें जरी ग्रंथा । तो ग्रंथार्थ मज आंतौता । बळेंचि ज्ञानार्था दाटोनी दावी ॥२५॥
हें सांडूनियां ग्रंथकथनं । मज कर्मातरी रिघतां जाण । त्या कर्मामाजीं गुह्यज्ञान । ग्रंथार्थ पूर्ण प्रकटे स्वयें ॥२६॥
गुरुआज्ञा अत्यंत लाठी । ग्रंथार्थ खेळे माझे दृष्टीं । आज्ञेनें पुरविली पाठी । फाकटगोष्टीमाजींही ज्ञान ॥२७॥
नित्यकर्म करितां जाण । ग्रंथीचें दिसे गुह्यज्ञान । मागें घालूनियां संध्यास्नान । ग्रंथार्थ पूर्ण प्रकटे पुढां ॥२८॥
जागृती दिसे ग्रथार्थज्ञान । ग्रंथार्थमय जाहलें स्वप्न । सुषुप्तीमाजीं दुर्जेनवीण । हें गुह्यज्ञान कोंदाटे पैं ॥२९॥
शब्दापुढें ज्ञान धांवे । ओंवीपुढें अर्थ पावे । जें जें जीवीं विवंचावें । तें तें आघवे ग्रंथार्थ होय ॥१०३०॥
सदगुरुआज्ञा अतिशयगाढी । रितें अर्धक्षण नसोडी । ते आज्ञा गौरव परवडी । ग्रंथार्थ जोडीजोडिला ऐसा ॥३१॥
यापरी श्रीभागवत । चतुःश्लोकी ज्ञानमथित । तो हा रचितां प्राकृत ग्रंथ । गुरुआज्ञा समर्थ प्रतापतेजें ॥३२॥
एका जनार्दना शरण । भावे वंदितां सदगुरुचरण । स्वप्नीं नदिसे जन्ममरण । ब्रम्ह परिपूर्ण होइजे स्वयें ॥३३॥
स्वयें महाभागवत । चतुःश्लोकगुह्यज्ञानार्थं । परमार्थे आथिला ग्रंथ । हा निश्चितार्थं निजबोधे ॥३४॥
एवं भागवतींच्या मंथितार्था । एकला एका नव्हे कर्ता । ग्रंथग्रंथार्थ अर्थविता । अंगें तत्त्वतां जनार्दन झाला ॥३५॥
एका आणि जनार्दन । नांवें भिन्न स्वरुपें अभिन्न । यालागीं ग्रंथाचे निरुपण । पूर्णत्वें पूर्ण संपूर्ण झालें ॥१०३६॥ श्लोक ॥४५॥

इतिश्रीभागवते द्वितीयस्कंधे श्रीशुकपरीक्षितिसंवादे एकाकारटीकायां नवमोऽध्यायः । श्रीकृष्णार्पणमस्तु श्लोक ॥४५॥ ओंवीसंख्या ॥१०३६॥
श्रीशुकउवाच । संप्रदिश्यैवमजनो जनानां परमेष्ठिनम् ।

पश्यतस्तस्य तद्रूपमात्मनो न्यरुणद्धरिः ॥३८॥
अंतर्हितेंद्रियार्थाय हरये विहितांजलिः ।
सर्वभूतमयो विश्वं ससर्जेदं स पूर्ववत् ॥३९॥
प्रजापतीधर्मपतिरेकदानियमान्यमान् ।
भद्रं प्रजानामन्विछन्नातिष्ठत्स्वार्थकाम्यया ॥४०॥
तं नारदः प्रियतमो रिक्थादानामनुव्रतः ।
शुश्रूषमाणः शीलेन प्रश्रयेन दमेन च ॥४१॥
मायां विविदिषन्विष्णोर्मायेशस्य महामुनिः ।
महाभागवतो राजन्पितरं पर्यतोषयत् ॥४२॥
तुष्टं निशाम्य पितरं लोकानां प्रपितामहम् ।
देवर्षिः परिपप्रच्छ भवान्यन्माऽनुपृच्छति ॥४३॥
तस्मादिदं भागवतं पुराणं दशलक्षणम् ।
प्रोक्तं भगवता प्राह प्रीतः पुत्राय भूतकृत् ॥४४॥
नारदः प्राह मुनये सरस्वत्यास्तटे नृप ।
ध्यायते ब्रह्म परमं व्यासायामिततेजसे ॥४५॥

श्रीएकनाथमहाराजकृत चतुःश्लोकी भागवत समाप्त.

हे साहित्य भारतात तयार झालेले असून ते आता प्रताधिकार मुक्त झाले आहे. भारतीय प्रताधिकार कायदा १९५७ नुसार भारतीय साहित्यिकाच्या मृत्युनंतर ६० वर्षांनी त्याचे साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. त्यानुसार १ जानेवारी १९५६ पूर्वीचे अशा लेखकांचे सर्व साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते.