तुकाराम गाथा/गाथा ४२०१ ते ४५८३

<poem>

4201

संसार करिती मोठएा महत्वानें । दिसे लोका उणें न कळे त्या ॥1॥
पवित्रपण आपुलें घरच्यासी च दिसे । बाहेर उदास निंदिताती ॥ध्रु.॥
आपणा कळेना आपले अवगुण । पुढिलाचे दोषगुण वाखाणिती ॥2॥
विषयाचे ध्यासें जग बांधियेलें । ह्मणोनि लागले जन्ममृत्यु ॥3॥
तुका ह्मणे माझें संचित चि असें । देवाजीचें पिसे सहजगुण ॥4॥

4202

गव्हाराचें ज्ञान अवघा रजोगुण । सुखवासी होऊन विषय भोगी ॥1॥
त्यासी ज्ञानउपदेश केला । संगेंविण त्याला राहावेना ॥2॥
तुका ह्मणे संग उत्तम असावा । याविण उपावा काय सांगों ॥3॥

4203

भाग्यालागी लांचावले । देवधर्म ते राहिले ॥1॥
कथे जातां अळसे मन । प्रपंचाचें मोटें ज्ञान  ॥ध्रु.॥
अखंडप्रीति जाया । नेणे भजनाच्या ठाया ॥2॥
कथाकीर्त्तन धनाचें । सर्वकाळ विषयीं नाचे ॥3॥
तुका ह्मणे पंढरिराया । ऐसे जन्मविले वांयां॥4॥

4204

पतिव्रतेची कीर्ती वाखाणितां । सिंदळइऩच्या माथां तिडिक उठे ॥2॥
आमुचें तें आहे सहज बोलणें । नाहीं विचारून केलें कोणीं ॥ध्रु.॥
अंगें उणें त्याच्या बैसे टाळक्यांत । तेणें ठिणग्या बहुत गाळीतसे ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी काय करणें त्यासी । ढका खवंदासी लागतसे ॥3॥

4205

आहे ऐसा देव वदवावी वाणी । नाहीं ऐसा मनीं अनुभवावा ॥1॥
आवडी आवडी किळवराकिळवरी । वरिली अंतरी ताळी पडे ॥ध्रु.॥
अपूर्व दर्शन मातेपुत्रा भेटी । रडूं मागे तुटी हर्षयोगें ॥2॥
तुका ह्मणे एकें कळतें दुसरें । बरियानें बरें आहाचाचें आहाच ॥3॥

4206

हे चि माझे चित्तीं । राहो भावप्रीति । विठ्ठल सुषुप्ती। जागृति स्वप्नासी ॥1॥
आणिक नाहीं तुज मागणें । राज्यचाड संपित्त धन । जिव्हे सुख तेणें । घेतां देहीं नाम तुझें॥ध्रु॥
तुझें रूप सर्वाठायीं । देखें ऐसें प्रेम देइप । न ठेवावा ठायीं । अनुभव चित्ताचा ॥2॥
जन्ममरणाचा बाध । समुळूनि तुटे कंद । लागो हा चि छंद। हरि गोविंद वाचेसी ॥3॥
काय पालटे दरुषणें । अवघें कोंदाटे चैतन्य । जीवशिवा खंडण । होय ते रे चिंतितां ॥4॥
तुका ह्मणे या चि भावें । आह्मीं धालों तुझ्या नामें । सुखें होत जन्म । भलते याती भलतैसीं ॥5॥

4207

मौन कां धरिलें विश्वाच्या जीवना । उत्तर वचना देइप माझ्या ॥1॥
तूं माझें संचित तूं चि पूर्वपुण्य । तूं माझें प्राचीन पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
तूं माझें सत्कर्म तूं माझा स्वधर्म । तूं चि नित्यनेम नारायणा ॥2॥
कृपावचनाची वाट पाहातसें । करुणा वोरसें बोल कांहीं ॥3॥
तुका म्हणे प्रेमळाच्या प्रियोत्तमा । बोल सर्वोत्तमा मजसवें ॥4॥

4208

काय करूं आतां धरुनियां भीड । निःशंक हें तोंड वाजविलें ॥1॥
नव्हे जगीं कोणी मुकियाचा जाण । सार्थक लाजोनी नव्हे हित ॥ध्रु.॥
आलें तें उत्तर बोलें स्वामीसवें । धीट नीट जीवें होऊनियां ॥2॥
तुका ह्मणे मना समर्थासीं गांठी । घालावी हे मांडी थापटूनि ॥3॥

4209

माझिया तो जीवें घेतला हा सोस । पाहें तुझी वास भेटावया ॥1॥
मातेविण बाळ न मनी आणिका । सर्वकाळ धोका स्तनपाना ॥ध्रु.॥
वोसंगा निघाल्या वांचूनि न राहे । त्याचें आर्त माय पुरवीते ॥2॥
तुका म्हणे माते भक्तां तूं कृपाळ । गिळियेले जाळ वनांतरीं ॥3॥

4210

ते काय पवाडे नाहीं म्यां ऐकिले । गोपाळ रिक्षले वनांतरीं ॥1॥
मावेचा वोणवा होऊनि राक्षस । लागला वनास चहूंकडे ॥ध्रु.॥
गगनासी ज्वाळा लागती तुंबळ । गोधनें गोपाळ वेडावलीं ॥2॥
तुका ह्मणे तेथें पळावया वाट । नाहीं वा निपट ऐसें जालें ॥3॥

4211

धडकला अिग्न आह्या येती वरी । गोपाळ श्रीहरी विनविती ॥1॥
अरे कृष्णा काय विचार करावा । आला रे वोणवा जळों आतां ॥ध्रु.॥
अरे कृष्णा तुझें नाम बिळवंत । होय कृपावंत राख आतां ॥2॥
तुका ह्मणे अरे कृष्णा नारायणा । गोपाळ करुणा भाकितिले ॥3॥

4212

अरे कृष्णा आह्मी तुझे निज गडी । नवनीत आवडी देत होतों ॥1॥
अरे कृष्णा आतां राखेंराखें कैसें तरीं । संकटाभीतरीं पडियेलों ॥ध्रु.॥
वरुषला इंद्र जेव्हां शिळाधारीं । गोवर्धन गिरी उचलिला ॥2॥
तुका ह्मणे तुझे पवाडे गोपाळ । वणिऩती सकळ नारायणा ॥3॥

4213

अरे कृष्णा तुवां काळया नाथिला । दाढे रगडिला रिठासुर ॥1॥
अरे कृष्णा तुवां पुतना शोषिली । दुर्बुद्धि कळली अंतरींची ॥ध्रु.॥
गोपाळ करुणा ऐसी नानापरी । भाकिती श्रीहरी तुजपुढें ॥2॥
तुझें नाम कामधेनु करुणेची । तुका ह्मणे त्यांची आली कृपा ॥3॥

4214

चहुंकडूनियां येती ते कलोळ । सभोंवते जाळ जविळ आले ॥1॥
सकुमार मूतिऩ श्रीकृष्ण धाकुटी । घोंगडी आणि काठी खांद्यावरि ॥ध्रु.॥
लहान लेंकरूं होत ते सगुण । विक्राळ वदन पसरिलें ॥2॥
चाभाड तें एक गगनीं लागलें । एक तें ठेविलें भूमीवरि ॥3॥
तये वेळे अवघे गोपाळ ही भ्याले । तुकें ही लपालें भेऊनियां ॥4॥

4215

श्रीमुख वोणवा गिळीत चालिलें । भ्यासुर वासिलें वदनांबुज ॥1॥
विक्राळ त्या दाढा भ्यानें पाहावेना । धाउनी रसना ज्वाळ गिळी ॥ध्रु.॥
जिव्हा लांब धांवे गोळा करी ज्वाळ । मोटें मुखकमळ त्यांत घाली ॥ 2॥
तुका ह्मणे अवघा वोणवा गीिळला। आनंद जाहाला गोपाळांसी ॥3॥

4216

गोपाळ प्रीतीनें कैसे विनविती । विक्राळ श्रीपती होऊं नको ॥1॥
नको रे बा कृष्णा धरूं ऐसें रूप । आह्मां चळकांप सुटलासे ॥ध्रु.॥
होइप बा धाकुटा शाम चतुर्भूज । बैसोनियां गुज सुखें बोलों ॥2॥
वोणव्याच्या रागें गििळशील आह्मां । तुका मेघशामा पायां लागे ॥3॥

4217

सांडियेलें रूप विक्राळ भ्यासुर । झालें सकुमार कोडिसवाणें ॥1॥
शाम चतुर्भुज मुकुट कुंडलें । सुंदर दंडलें नव बाळ ॥ध्रु.॥
गोपाळ ह्मणती कैसें रे बा कृष्णा । रूप नारायणा धरियेलें ॥2॥
कैसा वाढलासी विक्राळ जालासी । गटगटा ज्वाळांसी गििळयेलें ॥3॥
तुका ह्मणे भावें पुसती गोपाळ । अनाथवत्सल ह्मणोनियां ॥4॥

4218

बा रे कृष्णा तुझें मुख कीं कोमळ । कैसे येवढे ज्वाळ ग्रासियेले ॥1॥
बा रे कृष्णा तुझी जिव्हा कीं कोवळी । होइऩल पोिळली नारायणा ॥ध्रु.॥
बैसें कृष्णा तुझें पाहूं मुखकमळ । असेल पोळलें कोणे ठायीं ॥2॥
घोंगडिया घालीं घालूनियां तळीं। वरी वनमाळी बैसविती ॥3॥
तुका ह्मणे भावें आकिळला देव । कृपासिंधुराव त्रैलोक्याचा ॥4॥

4219

एक ह्मणती मुख वासीं नारायणा । पाहों दे वदना डोळेभरि ॥1॥
वासुनियां मुख पहाती सकळ । अवघे गोपाळ व्योमाकार ॥ध्रु.॥
ह्मणती गोपाळ बेटे हो हा देव । स्वरूपाचा ठाव न कळे याच्या ॥2॥
तुका ह्मणे अवघे विठोबाभोंवते । मिळाले नेणते लहानथोर ॥3॥

4220

एक ह्मणती कृष्णा वासिलें त्वां मुख । तेव्हां थोर धाक पडिला आह्मां ॥1॥
गिळों लागलासी अग्नीचे कल्लोळ । आह्मी चळचळां कांपतसों ॥ध्रु.॥
ज्वाळांबरोबरि गिळशील आह्मां। ऐसें मेघशामा भय वाटे ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसे भाग्याचे गोपाळ । फुटकें कपाळ आमुचें चि ॥3॥

4221

गोपाळांचें कैसें केलें समाधान । देउनि आलिंगन निवविले ॥1॥
ज्वाळाबरोबरि तुह्मां कां ग्रासीन । अवतार घेणें तुह्मांसाटीं ॥ध्रु.॥
निर्गुण निर्भय मी सर्वांनिराळा । प्रकृतिवेगळा गुणातीत ॥2॥
चिन्मय चिद्रूप अवघें चिदाकार । तुका ह्मणे पार नेणे ब्रह्मा ॥3॥

4222

ऐसा मी अपार पार नाहीं अंत । परि कृपावंत भाविकांचा ॥1॥
दुर्जनां चांडाळां करीं निदाऩळण । करीं संरक्षण अंकितांचें ॥ध्रु.॥
भH माझे सखे जिवलग सांगाती । सर्वांग त्यांप्रति वोडवीन ॥2॥
पीतांबरछाया करीन त्यांवरी । सदा त्यांचे घरीं दारी उभा ॥3॥
माझे भH मज सदा जे रातले । त्यांघरीं घेतलें धरणें म्यां ॥4॥
कोठें हें वचन ठेविलें ये वेळे । तुका ह्मणे डोळे झांकियेले ॥5॥

4223

भ्रतारेंसी भार्या बोले गुज गोष्टी । मज ऐसी कष्टी नाहीं दुजी ॥1॥
अखंड तुमचें धंद्यावरी मन । माझें तों हेळण करिती सर्व ॥ध्रु.॥
जोडितसां तुह्मी खाती हेरेंचोरें । माझीं तंव पोरें हळहळीती ॥2॥
तुमची व्याली माझे डाइप हो पेटली । सदा दुष्ट बोली सोसवेना ॥3॥
दुष्टव्रुति नंदुली सदा द्वेष करी । नांदों मी संसारीं कोण्या सुखें ॥4॥
भावा दीर कांहीं धड हा न बोले । नांदों कोणां खालें कैसी आतां ॥5॥
माझ्या अंगसंगें तुह्मांसी विश्रांति । मग धडगति नाहीं तुमची ॥6॥
ठाकतें उमकतें जीव मुठी धरूनि। परि तुह्मी अजूनि न धरा लाज ॥7॥
वेगळे निघतां संसार करीन । नाहीं तरी प्राण देतें आतां ॥8॥
तुका ह्मणे जाला कामाचा अंकित। सांगे मनोगत तैसा वर्ते ॥9॥

4224

कामाचा अंकित कांतेतें प्राथिऩत । तूं कां हो दुिश्चत्त निरंतर ॥1॥
माझीं मायबापें बंधु हो बहिण । तुज करी सीण त्यागीन मी ॥ध्रु.॥
त्यांचें जरि तोंड पाहेन मागुता । तरि मज हत्या घडो तुझी ॥2॥
सकाळ उठोन वेगळा निघेन । वाहातों तुझी आण निश्चयेंसी ॥3॥
वेगळें निघतां घडीन दोरे चुडा । तूं तंव माझा जोडा जन्माचा कीं ॥4॥
ताइऩत सांकळी गळांचि दुलडी । बाजुबंदजोडी हातसर ॥5॥
वेणीचे जे नग सर्व ही करीन । नको धरूं सीण मनीं कांहीं ॥6॥
नेसावया साडी सेलारी चुनडी । अंगींची कांचोळी जािळया फुलें ॥7॥
तुका ह्मणे केला रांडेनें गाढव । मनासवें धांव घेतलीसे ॥8॥

4225

उजिळतां उजळे दीपकाची वाती । स्वयंभ ते ज्योति हि†या अंगीं ॥1॥
एकीं महाकष्टें मेळविलें धन । एकासी जतन दैवयोगें ॥ध्रु.॥
परिमळें केलें चंदनाचे चिन्ह । निवडी ते भिन्न गाढव तो ॥2॥
तुका ह्मणे जया अंगीं हरिठसा । तो तरे सहसा वंद्य होय ॥3॥

4226

बारावषॉ बाळपण । तें ही वेचलें अYाानें ॥1॥
ऐसा जन्म गेला वांयां । न भजतां पंढरिराया ॥ध्रु.॥
बाकी उरलीं आठएाशीं। तीस वेचलीं कामासी ॥2॥
बाकी उरलीं आठावन्न । तीस वेचली ममतेनें ॥3॥
बाकी उरलीं आठावीस । देहगेह विसरलास ॥4॥
तुका ह्मणे ऐसा झाडा । संसार हा आहे थोडा ॥5॥

4227

सोवळा तो जाला । अंगीकार देवें केला ॥1॥
येर करिती भोजन । पोट पोसाया दुर्जन ॥ध्रु.॥
चुकला हा भार । तयाची च येरझार ॥2॥
तुका ह्मणे दास । जाला तया नाहीं नास॥3॥

4228

आजि शिवला मांग । माझें विटाळलें आंग ॥1॥
यासी घेऊं प्रायिश्चत्त । विठ्ठलविठ्ठल हृदयांत ॥ध्रु.॥
जाली क्रोधासी भेटी । तोंडावाटे नर्क लोटी ॥2॥
अनुतापीं न्हाऊं । तुका ह्मणे रवी पाहूं ॥3॥

4229

ठाव तुह्मांपाशीं । जाला आतां हृषीकेशी ॥1॥
न लगे जागावें सतत । येथें स्वभावें हे नीत ॥ध्रु.॥
चोरटएासी थारा। येथें कैंचा जी दातारा ॥2॥
तुका ह्मणे मनें । आह्मां जालें समाधान॥3॥

4230

पािळयेले लळे । माझे विठ्ठले कृपाळे ॥1॥
बहुजन्माचें पोषणें । सरतें पायांपाशीं तेणें ॥ध्रु.॥
सवे दिली लागों । भातें आवडीचें मागों ॥2॥
तुका ह्मणे भिन्न । नाहीं दिसों दिलें क्षण॥3॥

4231

जो या गेला पंढरपुरा । आणीक यात्रा न मानी तो॥1॥
सुलभ माय पंढरिराणा । पुरवी खुणा अंतरींच्या ॥ध्रु.॥
जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । वारी त्यासी पंढरी ॥2॥
बाहेर येतां प्राण फुटे । रडें दाटे गहिवरें ॥3॥
दधिमंगळभोजन सारा । ह्मणती करा मुरडींव ॥4॥
मागुता हा पाहों ठाव । पंढरिराव दर्शनें ॥5॥
तुका ह्मणे भूवैकुंठ । वाळुवंट भींवरा ॥6॥

4232

न मिळती एका एक । जये नगरीचे लोक ॥1॥
भलीं तेथें राहूं नये । क्षणें होइऩल न कळे काय ॥ध्रु.॥
न करितां अन्याय । बळें करी अपाय ॥2॥
नाहीं पुराणाची प्रीति । ठायींठायीं पंचाइती ॥3॥
भल्या बु†या मारी । होतां कोणी न निवारी ॥4॥
अविचा†या हातीं । देऊनि प्रजा नागविती ॥5॥
तुका ह्मणे दरी । सुखें सेवावी ते बरी ॥6॥

4233

शिकवणें नाक झाडी । पुढील जोडी कळेना ॥1॥
निरयगांवीं भोग देता । तेथें सत्ता आणिकांची ॥ध्रु.॥
अवगुणांचा सांटा करी । ते चि धरी जीवासी ॥2॥
तुका ह्मणे जडबुिद्ध । कर्मशुद्धी सांडवीं ॥3॥

4234

गोपीचंदन मुद्रा धरणें । आह्मां लेणें वैष्णवां ॥1॥
मिरवूं अळंकार लेणें । हीं भूषणें स्वामीचीं ॥ध्रु.॥
विकलों ते सेवाजीवें । एक्या भावें एकविध ॥2॥
तुका ह्मणे शूर जालों । बाहेर आलों संसारा ॥3॥

4235

विषयांचे लोलिंगत । ते फजीत होतील ॥1॥
न सरे येथें यातिकुळ । शुद्ध मूळबीज व्हावें ॥ध्रु.॥
शिखासूत्र सोंग वरि । दुराचारी दंड पावे ॥2॥
तुका ह्मणे अभिमाना । नारायणा न सोसे॥3॥

4236

वडिलें दिलें भूमिदान । तें जो मागे अभिळासून ॥1॥
अग्रपूजेचा अधिकारी । श्रेष्ठ दंड यमा घरीं ॥ध्रु.॥
उभयकुल समवेत । नकाअ प्रवेश अद्भुत ॥2॥
तप्तलोहें भेटी । तुका ह्मणे कल्पकोटी ॥3॥

4237

लटिकी ग्वाही सभेआंत । देतां पतित आगळा॥1॥
कुंभपाकीं वस्ती करूं । होय धुरु कुळेसी ॥ध्रु.॥
रजस्वला रुधिर स्रवे । तें चि घ्यावें तृषेसी ॥2॥
तुका ह्मणे जन्मा आला । काळ जाला कुळासी ॥3॥

4238

आचरे दोष न धरी धाक । परीपाक दुःखाचा ॥1॥
चांडाळ तो दुराचारी । अंगीकारी कोण त्या ॥ध्रु.॥
नव्हे संतान वोस घर । अंधकार कुळासी ॥2॥
तुका ह्मणे त्याचें दान । घेतां पतन दुःखासी ॥3॥

4239

कीविलवाणा जाला आतां । दोष करितां न विचारी॥1॥
अभिळाषी नारी धन । झकवी जन लटिकें चि ॥ध्रु.॥
विश्वासिया करी घात । न धरी चित्ता कांटाळा ॥2॥
तुका ह्मणे नाहीं आला । वृथा गेला जन्मासी ॥3॥

4240

घेऊं नये तैसें दान । ज्याचें धन अभिळाषी ॥1॥
तो ही येथें कामा नये । नकाऩ जाय ह्मणोनि ॥ध्रु.॥
विकी स्नानसंध्या जप । करी तप पुढिलांचें ॥2॥
तुका ह्मणे दांभिक तो । नकाऩ जातो स्वइच्छा ॥3॥

4241

सदा नामघोष करूं हरिकथा । तेणें सदा चित्ता समाधान ॥1॥
सर्वसुख ल्यालों सर्व अलंकार । आनंदें निर्भर डुलतसों ॥ध्रु.॥
असों ऐसा कोठें आठव ही नाहीं । देहीं च विदेही भोगूं दशा ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी जालों अिग्नरूप । लागों नेदूं पापपुण्य आतां ॥3॥

4242

वरिवरि बोले युद्धाचिया गोष्टी । परसैन्या भेटी नाहीं जाली ॥1॥
पराव्याचे भार पाहुनियां दृष्टी । कांपतसे पोटीं थरथरां ॥ध्रु.॥
मनाचा उदार रायांचा जुंझार । फिरंगीचा मार मारीतसे॥2॥
धन्य त्याची माय धन्य त्याचा बाप । अंगीं अनुताप हरिनामें ॥3॥
तुका ह्मणे साधु बोले खर्गधार । खोचती अंतरें दुर्जनाचें ॥4॥

4243

गंधर्वनगरीं क्षण एक राहावें । तें चि पैं करावें मुळक्षत्र ॥1॥
खपुष्पाची पूजा बांधोनि निर्गुणा । लIमीनारायणा तोषवावें ॥ध्रु.॥
वंध्यापुत्राचा लग्नाचा सोहळा । आपुलिया डोळां पाहों वेगीं ॥2॥
मृगजळा पोही घालुनि सYााना । तापलिया जना निववावें ॥3॥
तुका ह्मणे मिथ्या देहेंिद्रयकर्म । ब्रह्मार्पण ब्रह्म होय बापा ॥4॥

4244

तुझा ह्मणविलों दास । केली उिच्छष्टासी आस॥1॥
मुखीं घालावा कवळ । जरी तूं होशील कृपाळ ॥2॥
सीण भाग माझा पुसें । तुका ह्मणे न करीं हांसें ॥3॥

4245

काय मागें आह्मी गंुतलों काशानीं । पुढें वाहों मनीं धाक देवा ॥1॥
कीतिऩ चराचरीं आहे तैसी आहे । भेटोनियां काय घ्यावें आह्मां ॥ध्रु.॥
घेउनी धरणें बैसती उपवासी । हट आह्मांपासीं नाहीं तैसा ॥2॥
तातडी तयांनीं केली विटंबणा । आह्मां नारायणा काय उणें ॥3॥
नाहीं मुिHचाड वास वैकुंठींचा । जीव भाव आमुचा देऊं तुज ॥4॥
तुका ह्मणे काय मानेल तें आतां । तूं घेइप अनंता सर्व माझें ॥5॥

4246

जालों बिळवंत । होऊनियां शरणागत ॥1॥
केला घरांत रिघावा । ठायीं पाडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥
हाता चढे धन । ऐसें रचलें कारण ॥2॥
तुका ह्मणे मिठी । पायीं देउनि केली लुटी॥3॥

4247

दासीचा जो संग करी । त्याचे पूर्वज नकाऩ द्वारीं॥1॥
ऐसे सांगों जातां जना । नये कोणाचिया मना ॥ध्रु.॥
बरें विचारूनी पाहें । तुज अंतीं कोण आहे ॥2॥
तुका ह्मणे रांडलेंका । अंतीं जासिल यमलोका ॥3॥

4248

गुळ सांडुनि गोडी घ्यावी । मीठ सांडुनि चवि चाखावी ॥1॥
ऐसा प्रपंच सांडुनि घ्यावा । मग परमार्थ जोडावा॥ध्रु.॥
साकरेचा नव्हे ऊंस । आह्मां कैंचा गर्भवास ॥2॥
बीज भाजुनि केली लाही । जन्ममरण आह्मांसि नाहीं ॥3॥
आकारासी कैंचा ठाव । देह प्रत्यक्ष जाला वाव ॥4॥
तुका ह्मणे अवघें जग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥5॥

4249

आमुचें दंडवत पायांवरि डोइऩ । व्हावें उतराइऩ ठेवूनियां॥1॥
कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चित्त द्यावें बोला बोबडिया ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी लडिवाळें अनाथें । ह्मणोनि दिनानाथें सांभाळावें ॥3॥

4250

भाग्यवंत आह्मी विष्णुदास जगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥1॥
नाही तें पुरवीत आणुनि जवळी । गाउनी माउली गीत सुखें ॥ध्रु.॥
प्रीति अंगीं असे सदा सर्वकाळ । वोळली सकळ सुखें ठायीं ॥2॥
आपुल्या स्वभावें जैसे जेथें असों । तैसे तेथें दिसों साजिरे चि ॥3॥
वासनेचा कंद उपडिलें मूळ । दुरितें सकळ निवारिलीं ॥4॥
तुका ह्मणे भHजनाची माउली । करील साउली विठ्ठल आह्मां ॥5॥

4251

तीथॉ फळती काळें जन्में आगिळया । संतदृष्टी पाया हेळामात्रें ॥1॥
सुखाचे सुगम वैष्णवांचे पाय । अंतरींचा जाय महाभेव ॥ध्रु.॥
काळें हि न सरे तपें समाधान । कथे मूढजन समाधिस्थ ॥2॥
उपमा द्यावया सांगतां आणीक । नाहीं तिन्ही लोक धुंडािळतां ॥3॥
तुका ह्मणे मी राहिलों येणें सुखें । संतसंगें दुःखें नासावया ॥4॥

4252

संतजना माझी यावया करुणा । ह्मणउनी दीन हीन जालों ॥1॥
नेणें योग युHी नाहीं Yाान मति । गातसें या गीती पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
भाव भHी नेणें तप अनुष्ठान । करितों किर्त्तन विठ्ठलाचें ॥2॥
ब्रह्मYाान ध्यान न कळे धारणा । एका नारायणा वांचूनियां ॥3॥
तुका ह्मणे माझा विटोबासी भार । जाणे हा विचार तो चि माझा ॥4॥

4253

ऐसें काय उणें जालें तुज देवा । भावेंविण सेवा घेसी माझी ॥1॥
काय मज द्यावा न लगे मुशारा । पहावें दातारा विचारूनि ॥ध्रु.॥
करितों पाखांडें जोडूनि अक्षरें । नव्हे Yाान खरें भिHरस ॥2॥
गुणवाद तुझे न बोलवे वाणी । आणिका छळणी वाद सांगें ॥3॥
तरी आतां मज राखें तुझे पायीं । देखसील कांहीं प्रेमरस ॥4॥
तुका ह्मणे तुज हांसतील लोक । निःकाम सेवक ह्मणोनियां ॥5॥

4254

भोंदावया मीस घेऊनि संतांचें । करी कुटुंबाचें दास्य सदा ॥1॥
मनुष्याचे परी बोले रावा करी । रंजवी नरनारी जगामध्यें॥ध्रु.॥
तिमयाचा बैल करी सिकविलें । चित्रींचें बाहुलें गोष्टी सांगे ॥2॥
तुका ह्मणे देवा जळो हे महंती । लाज नाहीं चित्तीं निसुगातें ॥3॥

4255

अंगीं घेऊनियां वारें दया देती । तया भHा हातीं चोट आहे ॥1॥
देव्हारा बैसोनि हालविती सुपें । ऐसीं पापी पापें लिंपताती ॥ध्रु.॥
एकीबेकीन्यायें होतसे प्रचित । तेणें लोक समस्त भुलताती ॥2॥
तयाचे स्वाधीन दैवतें असती । तरी कां मरती त्यांचीं पोरें ॥3॥
तुका ह्मणे पाणी अंगारा जयाचा । भH कान्होबाचा तो ही नव्हे ॥4॥

4256

कोणा एकाचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहीं पोळी मागें देखी ॥1॥
बुझाविलें हातीं देउनी खापर । छंद करकर वारियेली ॥ध्रु.॥
तैसें नको करूं मज कृपावंता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥2॥
तुका ह्मणे मायबापाचें उचित । करावें तें हित बाळकाचें ॥3॥

4257

पंढरपुरींचें दैवत भजावें । काया वाचा जावें शरण त्या ॥1॥
मनीं ध्यान करी अहंता धरूनी । तया चक्रपाणी दूर ठेला ॥ध्रु.॥
मान अभिमान सांडुनियां द्यावे । अवघ्यां नीच व्हावें तरी प्राप्त ॥2॥
तुका ह्मणे हें चि कोणासी सांगावें । सादर होउनि भावें भजें देवा ॥3॥

4258

अधमाचें चित्त अहंकारीं मन । उपदेश शीण तया केला ॥1॥
पापियाचें मन न करी आचार । विधवे शृंगार व्यर्थ केला ॥ध्रु.॥
अधमाचें चित्त दुिश्चत्त ऐकेना । वांयां सीण मना करूं काय ॥2॥
गर्धबासी दिली चंदनाची उटी । केशर लल्हाटीं शुकराच्या॥3॥
पतिवंचकेसी सांगतां उदंड । परि तें पाषांड तिचे मनीं ॥4॥
तुका ह्मणे तैसें अभावीं सांगतां । वाउगा चि चित्ता सीण होय ॥5॥

4259

किती उपदेश करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहीं ॥1॥
शुद्ध हे वासना नाहीं चांडाळाची । होळी आयुष्याची केली तेणें ॥ध्रु.॥
नाहीं शुद्ध भाव नायके वचन । आपण्या आपण नाडियेलें ॥2॥
तुका ह्मणे त्यासी काय व्याली रांड । करितो बडबड रात्रदिस ॥3॥

4260

संत देखोनियां स्वयें दृष्टी टाळी । आदरें न्याहाळी परस्त्रीसी ॥1॥
वीट ये कर्णासी संतवाक्यामृता । स्त्रीशब्द ऐकतां निवे कर्ण ॥ध्रु.॥
कथेमाजी निज वाटे नित्यक्षणीं । िस्त्रयेचे कीर्त्तनीं प्रेमें जागे ॥2॥
तुका ह्मणे तुह्मी क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥3॥

4261

मणि पडिला दाढेसी मकरतोंडीं । सुखें हस्तें चि काढवेल प्रौढीं ॥1॥
परि मूर्खाचें चित्त बोधवेना । दुधें कूर्मीच्या पाळवेल सेना ॥ध्रु.॥
सकळ पृथ्वी हिंडतां कदाचित । ससीसिंगाची प्राप्त होय तेथें ॥2॥
अतिप्रयत्नें गािळतां वाळुवेतें । दिव्य तेलाची प्राप्त होय तेथें ॥3॥
अतिक्रोधें खवळला फणी पाही । धरूं येतो मस्तकीं पुष्पप्रायी ॥4॥
पहा ब्रह्मानंदें चि एकीं हेळा । महापातकी तो तुका मुH केला ॥5॥

4262

भोळे भाविक हे जुनाट चांगले । होय तैसें केलें भिHभावें ॥1॥
ह्मणउनि चिंता नाहीं आह्मां दासां । न भ्याें गर्भवासा जन्म घेतां ॥ध्रु.॥
आपुलिया इच्छा करूं गदारोळ । भोगूं सर्वकाळ सर्व सुखें ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मां देवाचा सांगात । नाहीं विसंबत येर येरां ॥3॥

4263

आतां तरी माझी परिसा वीनवती । रखुमाइऩच्या पति पांडुरंगा ॥1॥
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥2॥
तुका ह्मणे तुझा ह्मणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुह्मां ॥3॥

4264

नाही बळयोग अभ्यास कराया । न कळे ते क्रिया साधनाची ॥1॥
तुझिये भेटीचें प्रेम अंतरंगीं । नाहीं बळ अंगीं भजनाचें ॥ध्रु.॥
काय पांडुरंगा करूं बा विचार । झुरतें अंतर भेटावया ॥2॥
तुका ह्मणे सांगा वडिलपणें बुद्धी । तुजविण दयानिधी पुसों कोणां ॥3॥

4265

जिहीं तुझी कास भावें धरियेली । त्यांची नाहीं केली सांड देवा ॥1॥
काय माझा भोग आहे तो न कळे । सुखें तुह्मी डोळे झांकियेले ॥ध्रु.॥
राव रंक तुज सारिके चि जन । नाहीं थोर लहान तुजपाशीं ॥2॥
तुका ह्मणे मागें आपंगिलें भHां । माझिया संचिता कृपा नये ॥3॥

4266

पहावया तुझा जरि बोलें अंत । तरि माझे जात डोळे देवा ॥1॥
स्तंबीं तुज नाहीं घातलें प्रल्हादें । आपुल्या आनंदें अवतार ॥ध्रु.॥
भHाचिया काजा जालासी सगुण । तुज नाहीं गुण रूप नाम ॥2॥
ऐसा कोण देवा अधम यातीचा । निर्धार हा साचा नाहीं तुझा ॥3॥
तुका ह्मणे बोले कवतुकें गोष्टी । नेदीं येऊं पोटीं राग देवा ॥4॥

4267

प्रगट व्हावें हे अYाानवासना । माझी नारायणा हीनबुिद्ध ॥1॥
खाणीवाणी होसी काष्टीं तूं पाषाणीं । जंतु जीवाजनीं प्रसिद्ध हा ॥ध्रु.॥
Yाानहीन तुज पाहें अल्पमति । लहान हा चित्तीं धरोनियां ॥2॥
परि तूं कृपाळ होसी देवराणा । िब्रदें तुझीं जना प्रसिद्ध हें ॥3॥
उतावीळ बहु भHांचिया काजा । होसी केशीराजा तुका ह्मणे ॥4॥

4268

जरी तुझा मज नसता आधार । कैसा हा संसार दु†हावला ॥1॥
ऐसा बळी कोण होइल पुरता । जो हे वारी चिंता आशापाश ॥ध्रु.॥
मायामोहफांसा लोकलाजबेडी । तुजवीण तोडी कोण एक ॥2॥
हें तों मज कळों आलें अनुभवें । बरें माझ्या जीवें पांडुरंगा ॥3॥
तुका ह्मणे यास तूं चि माझा गोही । पुरी भाव नाहीं जना लोका ॥4॥

4269

तुजविण चाड आणिकांची कांहीं । धरीन हें नाहीं तुज ठावें ॥1॥
तरणउपाय योगक्षेम माझा । ठेवियेला तुझ्या पायीं देवा ॥ध्रु.॥
कोण मज आळी काय हे तांतडी । सोनियाची घडी जाय दिस ॥2॥
तुझिया नामाचें ल्यालोंसें भूषण । कृपा संतजन करितील ॥3॥
तुका ह्मणे जाला आनंदाचा वास । हृदया या नास नव्हे कधीं ॥4॥

4270

हें चि सुख पुढे मागतों आगळें । आनंदाचीं फळें सेवादान ॥1॥
जन्मजन्मांतरीं तुझा चि अंकिला । करूनि विठ्ठला दास ठेवीं ॥ध्रु.॥
दुजा भाव आड येऊं नेदीं चित्ता । करावा अनंता नास त्याचा ॥2॥
अभय देऊनि करावें सादर । क्षण तो विसर पडों नेदीं ॥3॥
तुका ह्मणे आह्मी जेजे इच्छा करूं । ते ते कल्पतरू पुरविसी ॥4॥

4271

तुज केलिया नव्हे ऐसें काइऩ । डोंगराची राइऩ क्षणमात्रें॥1॥
मज या लोकांचा न साहे आघात । देखणें प्रचित जीव घेती ॥ध्रु.॥
सहज विनोदें बोलियेलों गोष्टी । अरंभी तों पोटीं न धरावी ॥2॥
दीनरूप मज करावें नेणता । याहुनी अनंता आहें तैसा ॥3॥
तुका ह्मणे जेणें मज तूं भोगसी । तें करीं जनासीं चाड नाहीं ॥4॥

4272

ऐसा सर्व भाव तुज निरोपिला । तूं मज एकला सर्वभावें ॥1॥
अंतरींची कां हे नेणसील गोष्टी । परि सुखासाटीं बोलविसी ॥ध्रु.॥
सर्व माझा भार तुज चालवणें । तेथें म्यां बोलणें काय एक ॥2॥
स्वभावें स्वहित हिताचें कारण । कौतुक करून निवडिसी ॥3॥
तुका ह्मणे तूं हें जाणसी गा देवा । आमुच्या स्वभावा अंतरींच्या ॥4॥

4273

लोखंडाचे न पाहे दोष । शिवोन परीस सोनें करी॥1॥
जैसी तैसी तरीं वाणी । मना आणी माउली ॥ध्रु.॥
लेकराचें स्नेहे गोड । करी कोड त्यागुणें ॥ ॥
मागें पुढें रिघे लोटी । साहे खेटी करी तें ॥3॥
तुका विनंती पांडुरंगा । ऐसें सांगा आहे हें ॥4॥

4274. पर्वकाळीं धर्म न करी नासरी । खर्ची राजद्वारीं द्रव्यरासी ॥1॥

सोइ†याची करी पाहुणेर बरा । कांडवी ठोंबरा संतांलागीं ॥ध्रु.॥
बाइलेचीं सर्व आवडीनें पोसी । मातापितरांसी दवडोनी ॥2॥
श्राद्धीं कष्टी होय सांगतां ब्राह्मण । गोवार मागून सावडीतो ॥3॥
नेतो पानें फुलें वेश्येला उदंड । ब्राह्मणासी खांड नेदी एक ॥4॥
हातें मो†या शोधी कष्ट करी नाना । देवाच्या पूजना कांटाळतो ॥5॥
सारा वेळ धंदा करितां श्रमेना । साधूच्या दर्शना जातां कुंथे ॥6॥
हरिच्या कीर्तनीं गुंगायासि लागे । येरवीं तो जागे उगला चि ॥7॥
पुराणीं बैसतां नाहीं रिकामटी । खेळतो सोंगटी अहोरात्रीं ॥8॥
देवाच्या विभुती न पाहे सर्वथा । करी पानवथा नेत्रभिक्षा ॥9॥
गाइऩला देखोनी बदबदां मारी । घोडएाची चाकरी गोड लागे ॥10॥
ब्राह्मणाचें तीर्थ घेतां त्रास मोटा । प्रेमें घेतो घोंटा घटघटां ॥11॥
तुका ह्मणे ऐसे प्रपंचीं गुंतले । जन्मोनि मुकले विठोबासी ॥12॥

4275

आह्मी रामाचे राऊत । वीर जुंझार बहुत ॥1॥
मनपवनतुरंग । हातीं नामाची फिरंग ॥ध्रु.॥
वारू चालवूं चहूंखुरीं । घाला घालूं यमपुरी ॥2॥
तुका ह्मणे पेणें । आह्मां वैकुंठासी जाणें॥3॥

4276

पवित्र तें कुळ पावन तो देश । जेथें हरिचे दास घेती जन्म ॥1॥
कर्मधर्म त्याचे जाला नारायण । त्याचेनी पावन तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥
वर्णअभिमानें कोण जाले पावन । ऐसें द्या सांगून मजपाशीं ॥3॥
अंत्यजादि योनि तरल्या हरिभजनें । तयाचीं पुराणें भाट जालीं ॥3॥
वैश्य तुळाधार गोरा तो कुंभार । धागा हा चांभार रोहिदास ॥4॥
कबीर मोमीन लतिब मुसलमान । शेणा न्हावी जाण विष्णुदास ॥5॥
काणोपात्र खोदु पिंजारी तो दादु । भजनीं अभेदू हरिचे पायीं ॥6॥
चोखामेळा बंका जातीचा माहार । त्यासी सर्वेश्वर ऐक्य करी ॥7॥
नामयाची जनी कोण तिचा भाव । जेवी पंढरीराव तियेसवें ॥8॥
मैराळा जनक कोण कुळ त्याचें । महिमान तयाचें काय सांगों ॥9॥
यातायातीधर्म नाहीं विष्णुदासा । निर्णय हा ऐसा वेदशास्त्रीं ॥10॥
तुका ह्मणे तुह्मी विचारावे ग्रंथ । तारिले पतित नेणों किती ॥11॥

4277. नामासारिखी करणी । हे तों न दिसे त्रिभुवनीं ॥1॥

सिलंगणीचें सोनें । ठेवूं नये तें गाहाण ॥ध्रु.॥
आदित्याचीं झाडें । काय त्याचा उजड पडे ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । िब्रदें सोडोनियां ठेवा ॥3॥

4278

येऊनि संसारा काय हित केलें । आयुष्य नासिलें शिश्नोदरा ॥1॥
विषय सेवितां कोण तृप्त जाला । इंधनीं निवाला अिग्न कोठें ॥ध्रु.॥
देखोनी मृगजळ भांबावलीं वेडीं । विचाराची थडी न टाकिती ॥2॥
ऐसियां जीवांसी सोय न लाविसी । निष्ठ‍ कां होसी कृपाळुवा ॥3॥
तुका ह्मणे देवा अगाध पैं थोरी । सर्वांचे अंतरीं पुरलासी ॥4॥

4279

समर्थाचे सेवे बहु असे हित । विचार हृदयांत करुनी पाहें ॥1॥
 वरकडोऐसा नव्हे हा समर्थ । क्षणें चि घडित सृष्टी नाशें ॥ध्रु.॥
ज्याची कृपा होतां आपणा ऐसें करी । उरों नेदी उरी दारिद्राची ॥2॥
ऐशालागीं मन वोळगे अहनिऩशीं । तेणें वंद्य होशी ब्रह्मांदिकां ॥3॥
तुका ह्मणे हें चि आहे पैं मुद्दल । सत्य माझा बोल हा चि माना ॥4॥

4280

पिकलिये सेंदे कडुपण गेलें । तैसें आह्मां केलें पांडुरंगें ॥1॥
काम क्रोध लोभ निमाले ठायीं चि । सर्व आनंदाची सृिष्ट जाली ॥ध्रु.॥
आठव नाठव गेले भावाभाव । जाला स्वयमेव पांडुरंग ॥2॥
तुका ह्मणे भाग्य या नांवें ह्मणीजे । संसारीं जन्मीजे या चि लागीं ॥3॥

4281

येऊनि नरदेहा विचारावें सार । धरावा पैं धीर भजनमागाअ ॥1॥
चंचळ चित्तासी ठेवूनियां ठायीं । संतांचिये पायीं लीन व्हावें ॥ध्रु.॥
भावाचा पैं हात धरावा निश्चयें । तेणें भवभय देशधडी ॥2॥
नामापरतें जगीं साधन सोपें नाहीं । आवडीनें गाइप सर्वकाळ ॥3॥
तुका ह्मणे धन्य वंश त्या नराचा । ऐसा निश्चयाचा मेरु जाला ॥4॥

4282

षडधसीं रांधिलें खापरीं घातलें । चोहोटा ठेविलें मध्यरात्रीं ॥1॥
त्यासी सदाचारी लोक न शिवती । श्वानासी नििश्चती फावलें तें ॥ध्रु.॥
तैसें दुष्टकर्म जालें हरिभHा । त्यागिली ममता विषयासिH ॥2॥
इहपरलोक उभय विटाळ । मानिती केवळ हरिचे दास ॥3॥
तुका ह्मणे देवा आवडे हे सेवा । अनुदिनीं व्हावा पूर्ण हेतु ॥4॥

4283

बीज भाजुनि केली लाही । आह्मां जन्ममरण नाहीं॥1॥
आकाराशी कैंचा ठाव । देहप्रत्यक्ष जाला देव ॥ध्रु.॥
साकरेचा नव्हे उस । आह्मां कैंचा गर्भवास ॥2॥
तुका ह्मणे औघा योग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥3॥

4284

वैकुंठींचा देव आणिला भूतळा । धन्य तो आगळा पुंडलीक ॥1॥
धारिष्ट धैर्याचा वरिष्ठ भHांचा । पवित्र पुण्याचा एकनिष्ठ ॥ध्रु.॥
पितृसेवा पुण्यें लाधला निधान । ब्रह्म सनातन अंगसंगें ॥2॥
अंगसंगें रंगें क्रीडा करी जाणा । ज्या घरीं पाहुणा वैकुंठींचा ॥3॥
धन्य त्याची शिH भHीची हे ख्याति । तुका ह्मणे मुिH पायीं लोळे ॥4॥

4285

मृगाचिये अंगीं कस्तुरीचा वास । असे ज्याचा त्यास नसे ठाव ॥1॥
भाग्यवंत घेती वेचूनियां मोलें । भारवाही मेले वाहतां ओझें ॥ध्रु.॥
चंद्रामृतें तृिप्तपारणें चकोरा । भ्रमरासी चारा सुगंधाचा ॥2॥
अधिकारी येथें घेती हातवटी । परीक्षावंता दृष्टी रत्न जैसें ॥3॥
तुका ह्मणे काय अंधिळया हातीं । दिले जैसें मोतीं वांयां जाय ॥4॥

4286

आलिया संसारीं देखिली पंढरी । कीतिऩ महाद्वारीं वानूं तुझी ॥1॥
पताकांचे भार नामाचे गजर । देखिल्या संसार सफळ जाला ॥ध्रु.॥
साधुसंतांचिया धन्य जाल्या भेटी । सांपडली लुटी मोक्षाची हे ॥2॥
तुका ह्मणे आतां हें चि पैं मागणें । पुढती नाहीं येणें संसारासी ॥3॥

4287

ऐसे कैसे जाले भोंदू । कर्म करोनि ह्मणति साधु॥1॥
अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप ॥ध्रु.॥
दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयाचा सोहळा ॥2॥
तुका ह्मणे सांगों किती । जळो तयांची संगती ॥3॥

4288

कोणी निंदा कोणी वंदा । आह्मां स्वहिताचा धंदा॥1॥
काय तुह्मांसी गरज । आह्मी भजूं पंढरिराज ॥ध्रु.॥
तुह्मांसारिखें चालावें । तेव्हां स्वहिता मुकावें ॥2॥
तुका ह्मणे हो कां कांहीं । गळ दिला विठ्ठल पायीं ॥3॥

4289

तुझे नामें दिनानाथा । आह्मी उघडा घातला माथा॥1॥
आतां न धरावें दुरी । बोल येइऩल ब्रीदावरी ॥ध्रु.॥
पतित होतों ऐसा ठावा । आधीं कां न विचारावा ॥2॥
तुका ह्मणे तुझे पायीं । आह्मी मिरास केली पाहीं ॥3॥

4290

रH श्वेत कृष्ण पीत प्रभा भिन्न । चिन्मय अंजन सुदलें डोळां ॥1॥
तेणें अंजनगुणें दिव्यदृिष्ट जाली । कल्पना निवाली द्वैताद्वैत ॥ध्रु.॥
देशकालवस्तुभेद मावळला । आत्मा निर्वाळला विश्वाकार ॥2॥
न जाला प्रपंच आहे परब्रह्म । अहंसोहं ब्रह्म आकळलें ॥3॥
तkवमसि विद्या ब्रह्मानंद सांग । तें चि जाला अंगें तुका आतां ॥4॥

4291

नीत सांडोनि अवनीत चाले । भंडउभंड भलतें चि बोले ॥1॥
त्यांत कोणाचें काय बा गेलें । ज्याचें तेणें अनहित केलें ॥ध्रु.॥
ज्यासि वंदावें त्यासी निंदी । मैत्री सांडोनि होतसे दंदी॥2॥
आन यातीचे संगती लागे । संतसज्जनामध्यें ना वागे॥3॥
केल्याविण पराक्रम सांगे । जेथें सांगे तेथें चि भीक मागे ॥4॥
करी आपुला चि संभ्रम । परि पुढें कठीण फार यम ॥5॥
तुका ह्मणे कांहीं नित्यनेम । चित्तीं न धरी तो अधम ॥6॥

4292

मानूं कांहीं आह्मी आपुलिया स्वइच्छा । नाहीं तरि सरिसा रंकरावो ॥1॥
आपुल्या उदास आहों देहभावीं । मग लज्जाजीवीं चाड नाहीं ॥2॥
तुका ह्मणे खेळों आह्मी सहजलीळे । ह्मणोनी निराळे सुख दुःख ॥3॥

4293

बोले तैसा चाले । त्याचीं वंदीन पाउलें ॥1॥
अंगें झाडीन अंगण । त्याचें दासत्व करीन ॥ध्रु.॥
त्याचा होइऩन किंकर। उभा ठाकेन जोडोनि कर ॥2॥
तुका ह्मणे देव । त्याचे चरणीं माझा भाव ॥3॥

4294

पाण्या निघाली गुजरी । मन ठेविलें दो घागरीं । चाले मोकऑया पदरीं । परी लक्ष तेथें ॥1॥
वावडी उडाली अंबरीं। हातीं धरोनियां दोरी । दिसे दुरिच्या दुरी । परी लक्ष तेथें॥ध्रु.॥
चोर चोरी करी । ठेवी वनांतरीं । वर्ततसे चराचरीं । परी लक्ष तेथें ॥2॥
व्यभिचारिणी नारी । घराश्रम करी । परपुरुष जिव्हारीं । परी लक्ष तेथें ॥3॥
तुका ह्मणे असों भलतिये व्यापारीं। लक्ष सर्वेश्वरीं । चुकों नेदी ॥4॥

4295

जनाचिया मना जावें कासियेसी । माझी वाराणसी पांडुरंग ॥1॥
तेथें भागीरथी येथें भीमरथी । अधिक ह्मणती चंद्रभागा॥ध्रु.॥
तेथें माधवराव येथें यादवराज । जाणोनियां भाव पुंडलिकाचा ॥2॥
विष्णुपद गया ते चि येथें आहे । प्रत्यक्ष हें पाहे विटेवरी ॥3॥
तुका ह्मणे हे चि प्रपंच उद्धरी । आतां पंढरपुरी घडो बापा ॥4॥

4296

नको येऊं लाजे होय तूं परती । भजों दे श्रीपती सखा माझा ॥1॥
तुझे संगतीनें मोटा जाला घात । जालों मी अंकित दुर्जनाचा ॥2॥
तुका ह्मणे रांडे घेइन काठीवरी । धनी सहाकारी राम केला ॥3॥

4297

भिHॠण घेतलें माझें । चरण गाहाण आहेत तुझे॥1॥
प्रेम व्याज देइप हरी । माझा हिशेब लवकरी करीं ॥ध्रु.॥
माझें मी न सोडीं धन । नित्य करितों कीर्त्तन ॥2॥
तुझें नाम आहे खत । सुखें करी पंचाइऩत ॥3॥
तुका ह्मणे गरुडध्वजा । यासी साक्ष श्रीगुरुराजा ॥4॥

4298

फिरविलें देऊळ जगामाजी ख्याति । नामदेवा हातीं दुध प्याला ॥1॥
भरियेली हुंडी नरसी महत्याची । धनाजीजाटाचींसेतें पेरी ॥ध्रु.॥
मिराबाइऩसाटीं घेतों विष प्याला । दामाजीचा जाला पाढेवार ॥2॥
कबीराचे मागीं विणूं लागे सेले । उठविलें मूल कुंभाराचें ॥3॥
आतां तुह्मी दया करा पंढरिराया । तुका विनवी पायां नमीतसे ॥4॥

4299

हे चि वेळ देवा नका मागें घेऊं । तुह्मांविण जाऊं शरण कोणा ॥1॥
नारायणा ये रे पाहें विचारून । तुजविण कोण आहे मज ॥ध्रु.॥
रात्रहि दिवस तुज आठवूनि आहें । पाहातोसी काये सkव माझें ॥2॥
तुका ह्मणे किती येऊं काकुलती । कांहीं माया चित्तीं येऊं द्यावी ॥3॥

4300

इंद्रावणा केलें साकरेचें आळें । न सांडी वेगळें कडुपण ॥1॥
कावऑयाचें पिलूं कौतुकें पोशिलें । न राहे उगलें विष्ठेविण ॥ध्रु.॥
क्षेम देतां अंगा गांधेलाची पोळी । करवी नादाळी महाशब्द ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसे न होती ते भले । घालिती ते घाले साधुजना ॥3॥

4301

मुसळाचें धनु नव्हे हो सर्वथा । पाषाण पििळतां रस कैंचा ॥1॥
वांझे बाळा जैसें दुध नाहीं स्तनीं । गारा त्या अधणीं न सिजती ॥ध्रु.॥
नवखंड पृथ्वी पिके मृगजळें । डोंगर भेटे बळें असमानासी ॥2॥
नैश्वर ब्रह्म तेव्हां होय ब्रह्म । तुका ह्मणे श्रम करुनी काय ॥3॥

4302

धन्या आतां काय करूं । माझें तान्हुलें लेकरूं॥1॥
धन्या अवचित मरण आलें । मज कोणासी निरविलें ॥ध्रु.॥
माझें दारवंड नका पाडूं । त्याचे हात पाय तोडूं ॥2॥
एके हातीं धरली दाढी । घे कु†हाडी दुजे हातीं ॥3॥
येरी घाव घालूं पाहे । तंव तो उठोनि उभा राहे ॥4॥
तुका ह्मणे अवघीं चोरें । सेकी रामनाम सोइरें ॥5॥

4303

निरंजनीं आह्मीं बांधियेलें घर । निराकारीं निरंतर राहिलों आह्मी ॥1॥
निराभासीं पूर्ण जालों समरस । खंड ऐक्यास पावलों आह्मी ॥2॥
तुका ह्मणे आतां नाहीं अहंकार । जालों तदाकार नित्य शुद्ध ॥3॥

4304

पांडुरंगें सत्य केला अनुग्रह । निरसोनि संदेह बुिद्धभेद॥1॥
जीवशिवा सेज रचिली आनंदें । औठावे पदीं आरोहण॥2॥
निजीं निजरूपीं निजविला तुका । अनुहाते बाळका हलरु गाती ॥3॥

4305

नाना मतांतरें शब्दाची वित्पित्त । पाठांतरें होती वाचाळ ते ॥1॥
माझ्या विठोबाचें वर्म आहे दुरी । कैंची तेथें उरी देहभावा ॥ध्रु.॥
यYा याग जप तप अनुष्ठान । राहे ध्येय ध्यान आलीकडे ॥2॥
तुका ह्मणे होय उपरति चित्ता । अंगीं सप्रेमता येणें लागें ॥3॥

4306

नाहीं शब्दाधीन वर्म आहे दुरी । नव्हे तंत्रीं मंत्रीं अनुभव तो ॥1॥
हर्षामषॉ अंगीं आदळती लाटा । कामक्रोधें तटा सांडियेलें ॥ध्रु.॥
न सरे ते भिH विठोबाचे पायीं । उपरति नाहीं जेथें चित्ता ॥2॥
तुका ह्मणे सुख देहनिरसनें । चिंतनें चिंतन तद्रूपता ॥3॥

4307

शोधूनि अन्वय वंश वंशावळी । परस्परा कुळीं उच्चारण ॥1॥
ह्मणविलें मागें पुढें चाले कैसें । केला सामरस्यें अभिषेक ॥ध्रु.॥
एकछत्र झळके उन्मनी निशाणी । अनुहाताच्या ध्वनी गगन गर्जे ॥2॥
तुकया स्वामी स्थापी निजपदीं दासा । करूनि उल्हासा सप्रेमता ॥3॥

4308

प्रवृित्तनिवृत्तीचे आटूनियां भाग । उतरिलें चांग रसायण॥1॥
Yाानािग्नहुताशीं कडशिले वोजा । आत्मसििद्धकाजा लागूनियां ॥ध्रु.॥
ब्रह्मीं ब्रह्मरस शीघ्र जाला पाक । घेतला रुचक प्रतीतीमुखें ॥2॥
स्वानुभवें अंगीं जाला समरस । साधनी निजध्यास ग्रासोग्रासीं ॥3॥
अरोग्यता तुका पावला अष्टांगीं । मिरविला रंगीं निजात्मरंगें ॥4॥

4309

काय बा करिशी सोवळें ओवळें । मन नाहीं निर्मळ वाउगें चि ॥1॥
काय बा करीसी पुस्तकांची मोट । घोकितां हृदयस्फोट हाता नये ॥ध्रु.॥
काय बा करीसी टाळ आणि मृदंग । जेथें पांडुरंग रंगला नाहीं ॥2॥
काय बा करीसी Yाानाचिया गोष्टी । करणी नाहीं पोटीं बोलण्याची ॥3॥
काय बा करीसी दंभलौकिकातें। हित नाहीं मातें तुका ह्मणे ॥4॥

4310

स्वामी तूं ही कैसा न पडसी डोळां । सुंदर सांवळा घवघवीत ॥1॥
चतुर्भुज माळा रुळे एकावळी । कस्तुरी निडळीं रेखिलीसे ॥ध्रु.॥
शंख चक्रा गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती श्रवणीं दोन्ही ॥2॥
तुका ह्मणे स्वामी आतां दावीं पाय । पांडुरंग माय कृपावंते ॥3॥

4311

आणीक कोणापुढें वासूं मुख सांग । कीं माझें अंतरंग कोण जाणे ॥1॥
पाहें तुजकडे येऊनि जाऊनी । पांडुरंगा मनीं विचारावें ॥ध्रु.॥
भय चिंता अवघे उद्योग सांडिले । आठवुनी पाउलें असें तुझीं ॥2॥
नका विसरूं मज वैकुंठनायका । विनवितो तुका बंदीजन ॥3॥

4312

सद्ग‍ूचे चरणीं ठेविला मस्तक । देउनियां हस्तक उठविलें ॥1॥
उठविलें मज देऊनियां प्रेम । भावाथॉ सप्रेमे नमस्कारीं॥2॥
नमस्कारीं त्याला सद्ग‍ुरायाला । तुका ह्मणे बोला नाम वाचें ॥3॥

4313

सद्ग‍ूने मज आशीर्वाद दिला । हरुष भरला हृदयीं माझे ॥1॥
हृदयींचा भाव कळला गुरूसी । आनंदउल्हासीं बोले मज ॥2॥
बोले मज गुरू कृपा तो करूनि । तुका ह्मणे मनीं आनंदलों ॥3॥

4314

आनंदाचा कंद गाइयेला गीतीं । पाहियेला चित्तीं देवराव ॥1॥
देवराव तो ही आहे निश्चयेसीं । अखंड नामासी बोलवितो ॥2॥
बोलवितो मज कृपा तो करूनि । तुका ह्मणे मनीं धरा भाव ॥3॥

4315

सातादिवसांचा जरी जाला उपवासी । तरीं कीर्तनासी टाकुं नये ॥1॥
फुटो हा मस्तक तुटो हें शरीर । नामाचा गजर सोडूं नये ॥ध्रु.॥
शरीराचे होत दोनी ते ही भाग । परि कीर्त्तनाचा रंग सोडों नये ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसा नामीं ज्या निर्धार । तेथें निरंतर देव असे ॥3॥

4316

चला आळंदीला जाऊं । Yाानदेवा डोळां पाहूं ॥1॥
होतिल संताचिया भेटी । सुखाचिया सांगों गोष्टी ॥ध्रु.॥
Yाानेश्वर Yाानेश्वर । मुखीं ह्मणतां चुकती फेर ॥2॥
तुह्मां जन्म नाहीं एक । तुका ह्मणे माझी भाक ॥3॥

4317

चरणीं नमन सद्ग‍ूच्या पूर्ण । नित्य हरिगुण गाऊं सदा ॥1॥
गोवर्धन जेणें नखीं हो धरिला । काऑया नाथिला महाबळी ॥ध्रु.॥
ऐसे हरिगुण गातो वाचेवरि । पतितासी तारी जनादऩन ॥2॥
तुका ह्मणे हें चि सज्जना जीवन । वाचेसी स्मरण गोविंदाचें ॥3॥

4318

सद्ग‍ूवांचूनि प्रेतरूप वाणी । बोलती पुराणीं व्यासॠषि॥1॥
ह्मणोनि तयाचें पाहूं नये तोंड । निगुरा अखंड सुतकाळा ॥ध्रु.॥
कोणे परी तया नव्हे चि सुटका । देह त्याचा लटिका जाणा तुह्मी ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसीं बोलती पुराणें । संतांचीं वचनें मागिलां हो ॥3॥

4319

डिवेना डसेना बुझेना निर्मळ । परि अमंगळ स्वीकारीना॥1॥
परंतु गर्धब अपवित्र जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊं नये ॥ध्रु.॥
डिवी लात्री बुजे बहु नेदी दुध । मुखीं नाहीं शुद्ध विष्ठा खाय ॥2॥
परंतु ते गाय पवित्र हो जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊजेते॥3॥
ब्राह्मणें ब्राह्मणा सद्ग‍ू करावा । परि न करावा शूद्रादिक ॥4॥
तुका ह्मणे देवें सांगितली सोय । ह्मणोनि त्याचे पाय धरिले जीवें ॥5॥

4320

संसारींचें ओझें वाहता वाहाविता । तुजविण अनंता नाहीं कोणी ॥1॥
गीतेमाजी शब्द दुंदुभीचा गाजे । योगक्षेमकाज करणें त्याचें ॥ध्रु.॥
चतुर्भुजा करीं वारू शृंगारावे । सारथ्य करावें अर्जुनाचें ॥2॥
श्वपच अंत्यज भिHस्नेहें जाला । अचळपदीं केला ध्रुव तुका ॥3॥

4321

कवणदिस येइल कैसा । न कळे संपत्तीचा भरंवसा॥1॥
चौदा चौकडिया लंकापति । त्याची कोण जाली गती ॥ध्रु.॥
लंकेसारिखें भुवन । त्याचें त्यासी पारखें जाण ॥2॥
तेहतीस कोटि बांदवडी । राज्य जातां न लगे घडी ॥3॥
ऐसे अहंतेनें नाडिले । तुका ह्मणे वांयां गेले ॥4॥

4322

लटिका प्रपंच वांजेची संतति । तत्वYाा हे भ्रांति बाधूं नेणे ॥1॥
सूर्यबिंबीं काय अंधार रिघेल । मृगजळें तिंबेल नभ काइऩ ॥ध्रु.॥
तैसा दृश्यभास नाडळे चि डोळा । प्रकाशसोहळा भोगीतसे ॥2॥
भोग भोग्य भोHा नाडळे चि कांहीं । चैतन्यविग्रहीं पूर्णकाम ॥3॥
तुका ब्रह्मानंदीं आहे तुकब्रह्म । प्रपंचाचें बंड न देखे डोळां ॥4॥

4323

न ह्मणे वो आह्मी आपुलेनि चित्तीं । निःशेष अतिप्रीति विषयीं तो ॥1॥
खोटा तो विटाळ । ह्मणोनि गाबाळ सांडियेले॥ध्रु.॥
भांगतमाखूचा चित्ताचा आदर । कोरडें उत्तर चाटावें तें ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी नव्हों फजितखोर । तुटीचा व्यापार करावया ॥3॥

4324

अनाथाचा नाथ पतितपावन । दीनाचें रक्षण करीतसे॥1॥
ऐसें जाणोनियां नामीं विश्वासलों । भीमातिरा आलों धांवत चि ॥ध्रु.॥
स्नान हें करितां त्रिताप निवाले । महाद्वारा आलें मन माझें ॥2॥
तेथें अनुमात्र रीग नव्हे याचा । परतलों साचा तेथूनियां ॥3॥
पुंडलिकापाशीं येऊनि पुसिलें । चिन्मय दाटलें जनादऩन ॥4॥
तुका ह्मणे आतां दुजा देव नाहीं । बाप तरी आइऩ तो चि विठो ॥5॥

4325

ढालतलवारे गुंतले हे कर । ह्मणे जुंझणार कैसा जुंझे ॥1॥
पेटी पडदळे सिले टोप ओझें । हें तों जालें दुजें मरणमूळ ॥ध्रु.॥
बैसविलें मला येणें अश्वावरी । धावूं पळूं तरी कैसा आतां ॥2॥
असोनि उपाय ह्मणे हे अपाय । ह्मणे हायहाय काय करूं ॥3॥
तुका ह्मणे हा तों स्वयें परब्रह्म । मूर्ख नेणे वर्म संतचरण ॥4॥

4326

किडा अन्नाचें मानुस । त्याचा ह्मणविल्या दास॥1॥
तें ही त्यासी उपेक्षीना । बोल आपुला सांडीना ॥ध्रु.॥
तो तूं नराचा नरेंद्र । तुजपासूनि इंद्र चंद्र ॥2॥
तुका ह्मणे विश्वंभर । तुज वर्णी फणीवर ॥3॥

4327

कोटिजन्म पुण्यसाधन साधिलें । तेणें हाता आलें हरिदास्य ॥1॥
रात्रीं दिवस ध्यान हरीचें भजन । कायावाचामन भगवंतीं ॥ध्रु.॥
ऐसिया प्रेमळा ह्मणताती वेडा । संसार रोकडा बुडविला ॥2॥
एकवीस कुळें जेणें उद्धरिलीं । हे तों न कळे खोली भाग्यमंदा ॥3॥
तुका ह्मणे त्याची पायधुळी मिळे । भवभय पळे वंदितां चि ॥4॥

4328

उपजला प्राणी न राहे संसारीं । बैसला सेजारी काळ उसां ॥1॥
पाहा तो उंदीर घेउनि जाय बोका । तैसा काळ लोका नेत असे ॥ध्रु.॥
खाटिकाचे घरीं अजापुत्र पाहें । कसाबाची गाय वांचे कैसी ॥2॥
तुका ह्मणे कांहीं करा काढाकाढी । जाती ऐसी घडी पुन्हा नये ॥3॥

4329

पंढरीस जाऊं ह्मणती । यम थोर चिंता करि ती ॥1॥
या रे नाचों ब्रह्मानंदें । विठ्ठलनामाचिया छंदें ॥ध्रु.॥
धरिली पंढरीची वाट । पापें रिगालीं कपाट ॥2॥
केलें भीमरेचें स्नान । यमपुरी पडिले खान ॥3॥
दुरोनि देखिली पंढरी । पापें गेलीं दुरच्यादुरी ॥4॥
दुरोनि देखिलें राउळ । हरुषें नाचती गोपाळ ॥5॥
तुका ह्मणे नाहीं जाणें । अखंड पंढरिराहणें ॥6॥

4330

पय दधि घृत आणि नवनीत । तैसें दृश्यजात एकपणें ॥1॥
कनकाचे पाहीं अलंकार केले । कनकत्वा आले एकपणें ॥ध्रु.॥
मृित्तकेचे घट जाले नानापरी । मृित्तका अवधारीं एकपणें ॥2॥
तुका ह्मणे एक एक ते अनेक । अनेकत्वीं एक एकपणा ॥3॥

4331

पंधरा दिवसांमाजी साक्षात्कार जाला । विठोबा भेटला निराकार ॥1॥
भांबगिरिपाठारीं विस्त जाण केली । वृित्त थिरावली परब्रह्मीं ॥ध्रु.॥
निर्वाण जाणोनि आसन घातलें । ध्यान आरंभिलें देवाजीचें ॥2॥
सर्प विंचू व्याघ्र आंगासी झोंबले । पीडूं जे लागले सकिळक ॥3॥
दीपकीं कर्पूर कैसा तो विराला । तैसा देह जाला तुका ह्मणे ॥4॥

4332

अYाान हा देह स्वरूपीं मीनला । सर्व वोसावला देहपात ॥1॥
Yाानस्वरूपाची सांगड मिळाली । अंतरीं पाहिली Yाानज्योती ॥2॥
तुका ह्मणे चित्त स्वरूपीं राहिलें । देह विसावलें तुझ्या पायीं ॥3॥

4333

दामाजीपंताची रसद गुदरली । लज्जा सांभािळली देवरायें ॥1॥
तयाचें चरित्र परिसा हो सादरें । करितों नमस्कार संतजना ॥ध्रु.॥
मंगळवेढा असे विस्त कुटुंबेंसी । व्यापारी सर्वांसी मान्य सदा ॥2॥
कर्म काय करी ठाणाचा हवाला । तों कांहीं पडला कठिण काळ ॥3॥
धान्याचीं भांडारें होतीं तीं फोडिलीं । पंढरी रिक्षली दुष्काळांत ॥4॥
दुबळें अनाथ तें हि वांचविलें । राष्टधांत ते जाली कीिर्त्त मोठी ॥5॥
मुजुम करीत होता कानडा ब्राह्मण । फिर्याद लिहून पाठविली ॥6॥
अविंदाचें राज्य बेदरीं असतां । कागद पाहतां तलब केली ॥7 ॥

दामाजीपंतासी धरोनि चालविलें । इकडे या विठ्ठलें माव केली ॥8॥

विकते धारणे सवाइऩचें मोल । धान्याचें सकळ द्रव्य केलें ॥9॥
दामाजीपंताच्या नांवें अर्जदास्त । लिहून खलेती मुद्रा केली ॥10॥
विठो पाडेवार भHां साहए जाला । वेदरासी गेला रायापासीं ॥11॥
जोहार मायबाप पुसती कोठील । तंव तो ह्मणे स्थळ मंगळवेढें ॥12॥
दामाजीपंतांनीं रसद पाठविली । खलेती ओतिली अर्जदास्त ॥13॥
देखोनियां राजा संतोष पावला । ह्मणे व्यर्थ त्याला तलब केली॥14॥
काय तुझें नांव पुसती यंत्रधारी । तो ह्मणे बेगारी विठा कां जी॥15॥
पावल्याचा जाब द्यावा मायबाप । करोनि घेतों माप ह्मणती ते॥16॥
पावल्याचा जाब दिधला लिहून । तसरीफ देऊन पाठविला ॥17॥
छत्री घोडा शिबिका आभरणांसहित । दिला सवें दूत पाठवूनि॥18॥
वाटे चुकामुक जाली याची त्यांची । ते आले तैसे चि मंगळवेढा॥19॥
दामाजीपंतासी बेदरासी नेलें । राजा ह्मणे जालें कवतुक ॥20॥
काल गेला विठा बेगारी देऊन । तसरीफ देऊन जाब दिला ॥21॥
काय तुमचें काज बोला जी सत्वर । बोलाजी निर्धार वचनाचा॥22॥
कैंचा विठा कोण पाठविला कधीं । काढोनियां आधीं जाब दिला॥23॥
पहातां चि जाब हृदय फुटलें । नयन निडारले राजा देखे ॥24॥
सावळें सकुमार रूप मनोहर । माथां तेणें भार वाहियेला ॥25॥
दामाजीपंतासी रायें सन्मानिलें । तो ह्मणे आपुलें कर्म नव्हे ॥26॥
आतां तुमची सेवा पुरे जी स्वामिया । शिणविलें सखया विठोबासी॥27॥
निरोप घेऊनि आला स्वस्थळासी । उदास सर्वासीं होता जाला ॥28॥
दामाजीपंतांनीं सेविली पंढरी । ऐसा त्याचा हरि निकटवृित्त ॥29॥
तुका ह्मणे विठो अनाथ कैवारी । नुपेक्षी हा हरि दासालागीं ॥30॥

4334

पहिली माझी ओवी ओवीन जगत्र । गाइऩन पवित्र पांडुरंग ॥1॥
दुसरी माझी ओवी दुजें नाहीं कोठें । जनीं वनीं भेटे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
तिसरी माझी ओवी तिळा नाहीं ठाव । अवघा चि देव जनीं वनीं ॥2॥
चवथी माझी ओवी वैरिलें दळण । गाइऩन निधान पांडुरंग ॥3॥
पांचवी माझी ओवी ते माझिया माहेरा । गाइऩन निरंतरा पांडुरंगा ॥4॥
साहावी माझी ओवी साहा ही आटले। गुरूमूर्त्त भेटले पांडुरंग ॥5॥
सातवी माझी ओवी आठवे वेळोवेळां। बैसलासे डोळां पांडुरंग ॥6॥
आठवी माझी ओवी आठावीस योग। उभा चंद्रभागे पांडुरंग ॥7॥
नववी माझी ओवी सरलें दळण। चुकलें मरण संसारीचें ॥8॥
दाहावी माझी ओवी दाहा अवतारा । न यावें संसारा तुका ह्मणे ॥9॥

4335

धरोनियां फरश करी । भHजनाचीं विघ्नें वारी॥1॥
ऐसा गजानन महाराजा । त्याचें चरणीं हालो लागो माझा ॥ध्रु.॥
सेंदुर शमी बहुिप्रय ज्याला । तुरा दुर्वांचा शोभला ॥2॥
उंदिर असे जयाचें वहन । माथां जडितमुगुट पूर्ण ॥3॥
नागयYाोपवीत रुळे । शुभ्र वस्त्र शोभित साजिरें ॥4॥
भावमोदक हराभरी । तुका भावें हे पूजा करी ॥5॥

4336

नाम आहे जयापाशीं । जेथें राहे तेथें चि काशी॥1॥
ऐसा नामाचा महिमा । जाणे वाल्मीक शंकर उमा ॥ध्रु.॥
नाम प्र†हादबाळ । जाणे पापी आजामेळ ॥2॥
नाम जाणे तो नारद । नामें ध्रुवा अक्षय पद ॥3॥
नाम गणिकेतें तारी । पशु गजेंद्र उद्धारी॥4॥
नाम जाणे हणुमंत । जाणताति महासंत ॥5॥
नाम जाणे शुकमूतिऩ । जाणे राजा परििक्षती ॥6॥
नाम जाणे तुका । नाहीं संसाराचा धोका ॥7॥

4337

बहुतां जन्मां अंतीं जन्मलासी नरा । देव तूं सोइरा करीं आतां ॥1॥
करीं आतां बापा स्वहिताचा स्वार्थ । अनर्थाचा अर्थ सांडीं आतां ॥ध्रु.॥
सांडि आतां कुडी कल्पनेची वाट । मार्ग आहे नीट पंढरीचा ॥2॥
पंढरीस जावें सर्व सुख घ्यावें । रूप तें पाहावें विटेवरि ॥3॥
विटेवरि नीट आनंदाचा कंद । तुका नाचे छंद नामघोषें ॥4॥

4338

किती सांगों तरि नाइकति बटकीचे । पुढें सिंदळीचे रडतील ॥1॥
नका नका करूं रांडेची संगती । नेवोनी अधोपाती घालिल यम ॥2॥
तुका ह्मणे जरी देवीं नाहीं चाड । हाणोनि थोबाड फोडिल यम ॥3॥

4339

उधानु काटीवरि चोपडुची आस । नवरा राजस मिरवतसे ॥1॥
जिव्हाऑयाचा काठी उबाऑयाच्या मोटा । नवरा चोहटा मिरवतसे ॥ध्रु.॥
तुळसीची माळ नवरीचे कंठीं । नोवरा वैकुंठीं वाट पाहे ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसी नोव†याची कथा । परमार्थ वृथा बुडविला ॥3॥

4340

न कळे महिमा वेद मोनावले । जेथें पांगुळले मनपवन ॥1॥
चंद्र सूर्य ज्याचें तेज वागविती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥ध्रु.॥
काय म्यां वाणावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना वर्णवेना ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी बाळ तूं माउली । कृपेची साउली करीं देवा ॥3॥

4341

संतचरणरज लागतां सहज । वासनेचें बीज जळोन जाय ॥1॥
मग रामनामीं उपजे आवडी । सुख घडोघडी वाढों लागे ॥ध्रु.॥
कंठीं प्रेम दाटे नयनीं नीर लोटे । हृदयीं प्रगटे रामरूप॥2॥
तुका ह्मणे साधन सुलभ गोमटें । परि उपतिष्ठे पूर्वपुण्यें ॥3॥

4342

विधवेसि एक सुत । अहनिऩशीं तेथें चित्त ॥1॥
तैसा तूं मज एकला । नको मोकलूं विठ्ठला ॥ध्रु.॥
सुपुत्रालागीं बाप । अवघे तेथें चि संकल्प ॥2॥
तुका ह्मणे चित्तीं । पतिव्रते जैसा पति॥3॥

4343

ह्मणे विठ्ठल पाषाण । त्याच्या तोंडावरि वाहाण॥1॥
नको नको दर्शन त्याचें । गलितकुष्ट भरो वाचे ॥ध्रु.॥
शािळग्रामासि ह्मणे धोंडा । कोड पडो त्याच्या तोंडा ॥2॥
भावी सद्ग‍ु मनुष्य । त्याचें खंडो का आयुष्य ॥3॥
हरिभHाच्या करी चेष्टा । त्याचे तोंडीं पडो विष्ठा ॥4॥
तुका ह्मणे किती ऐकों । कोठवरी मर्यादा राखों ॥5॥

4344

स्वगाअचे अमर इिच्छताति देवा । मृत्युलोकीं व्हावा जन्म आह्मां ॥1॥
नारायणनामें होऊं जिवनमुH । किर्त्तनीं अनंत गाऊं गीती ॥ध्रु.॥
वैकुंठींचे जन सदा चिंतिताति । कइं येथें येती हरिचे दास ॥2॥
यमधर्म वाट पाहे निरंतर । जोडोनियां कर तिष्ठतसे ॥3॥
तुका ह्मणे पावावया पैल पार । नामंत्र सार भाविकासि॥4॥

4345

व्यापक हा विश्वंभर । चराचर याचेनी ॥1॥
पंढरिराव विटेवरि । त्याचींच धरीं पाउलें ॥ध्रु.॥
अवघियांचा हा चि ठाव । देवोदेवीं सकळ ॥2॥
तुका ह्मणें न करीं सोस । भेदें दोष उफराटे॥3॥

4346

पसरोनि मुखें । कैसे धालों बा हारीखें ॥1॥
ब्रह्मादिका दुर्लभ वांटा । आह्मां फावला राणटां ॥ध्रु.॥
गोड लागे काय तरि। कृपावंत जाला हरि ॥2॥
उडती थेंबुटें । अमृताहुनि गोमटें ॥3॥
गोडाहुनि गोड । जिव्हा नाचे वाटे कोड ॥4॥
खुणावुनि तुका । दावी वर्म बोलों नका ॥5॥

4347

आमुचि मिरास पंढरी । आमुचें घर भीमातिरीं ॥1॥
पांडुरंग आमुचा पिता । रकुमाबाइऩ आमुचि माता ॥ध्रु.॥
भाव पुंडलीक मुनि । चंद्रभागा आमुची बहिणी ॥2॥
तुका जुन्हाट मिराशी । ठाव दिला पायांपाशीं ॥3॥

4348

गंगा गेली सिंधुपाशीं । जरी तो ठाव नेदी तिशी॥1॥
तिणें जावें कवण्या ठाया । मज सांगा पंढरिराया ॥ध्रु.॥
जळ क्षोभलें जलचरां । माता बाळा नेदी थारा ॥2॥
तुका ह्मणे आलों शरण । देवा त्वां कां धरिलें मौन्य ॥3॥

4349

बैसो आतां मनीं । आले तैसें चि वदनीं ॥1॥
मग अवघें चि गोड । पुरे सकळ हि कोड ॥ध्रु.॥
बाहेरील भाव । तैसा अंतरीं हि वाव ॥2॥
तुका ह्मणे मणि । शोभा दाखवी कोंदणीं॥3॥

4350

वेठी ऐसा भाव । न करी अहाच उपाव ॥1॥
रूप डसवी न जिवा । अवघा ये च ठायीं हेवा ॥ध्रु.॥
कृपणाचेपरि । लेखा पळनिमिषेवरि ॥2॥
तुका ह्मणे आस । संनिध चि जगदीशा॥3॥

4351

सर्वसुखा अधिकारी । मुखें उच्चारी हरिनाम ॥1॥
सर्वांगें तो सवाौत्तम । मुखीं नाम हरीचें ॥ध्रु.॥
ऐशी उभारिली बाहे। वेदीं पाहें पुराणीं ॥2॥
तुका ह्मणे येथें कांही । संदेह नाहीं भरवसा॥3॥

4352

जो का निर्गुण निराकार । तेथें धरियेले अवतार॥1॥
निर्गुण होता तो सगुणासि आला । भिHसाटीं प्रगटला ॥ध्रु.॥
जो का त्रिभुवनचाळक । तो हा नंदाचा बाळक ॥2॥
सोडविलें वसुदेवदेवकीसि । अवतार धरिला तिचे कुशी ॥3॥
मारियेला कंसराणा । राज्यीं स्थापिलें उग्रसेना ॥4॥
तुका ह्मणे देवादिदेव । तो हा उभा पंढरिराव ॥5॥

4353

जुनाट हें धन अंत नाहीं पार । खात आले फार सरलें नाहीं ॥1॥
नारद हा मुनि शुक सनकादिक । उरलें आमुप तुह्मां आह्मां ॥ध्रु.॥
येथूनियां धना खाती बहु जन । वाल गुंज उणें जालें नाहीं ॥2॥
तुका ह्मणे धना अंत नाहीं पार । कुंटित चार वाचा तेथें ॥3॥

4354

कोडियाचें गोरेपण । तैसें अहंकारीYाान ॥1॥
त्यासि अंतरीं रिझे कोण । जवळी जातां चिळसवाण ॥ध्रु.॥
प्रेतदेह गौरविलें। तैसें विटंबवाणें जालें ॥2॥
तुका ह्मणे खाणें विष्ठा । तैशा देहबुिद्धचेष्टा॥3॥

4355

पाया जाला नारू । तेथें बांधला कापूरु ।
तेथें बिबव्याचें काम । अधमासि तों अधम ॥1॥
रुसला गुलाम । धणी करीतो सलाम ।
तेथें चाकराचें काम । अधमासि तों अधम ॥ध्रु.॥
रुसली घरची दासी । धणी समजावी तियेसि ।
तेथें बटकीचें काम। अधमासि तों अधम ॥2॥
देव्हा†यावरि विंचू आला । देवपूजा नावडे त्याला ।
तेथें पैजारेचें काम । अधमासि तों अधम ॥3॥
तुका ह्मणे जाती । जातीसाटीं खाती माती ॥4॥

4356

ब्राह्मणा न कळे आपुलें तें वर्म । गंवसे परब्रह्म नामें एका ॥1॥
लहानथोरासि करितों प्रार्थना । दृढ नारायणा मनीं धरा॥ध्रु.॥
सर्वांप्रति माझी हे चि असे विनंती । आठवा श्रीपती मनामाजी ॥2॥
केशव नारायण करितां आचमन । ते चि संध्या स्नान कर्म क्रिया ॥3॥
नामें करा नित्य भजन भोजन । ब्रह्मकर्म ध्यान याचे पायीं ॥4॥
तुका ह्मणे हें चि निर्वाणींचें शस्त्र । ह्मणोनि सर्वत्र स्मरा वेगीं ॥5॥

4357

नरदेह वांयां जाय । सेवीं सद्ग‍ूचे पाय ॥1॥
सांडोनियां अहंभाव । धरीं भHी पूजीं देव ॥ध्रु.॥
थोराचिये वाटे। जातां भवशोक आटे ॥2॥
प्रल्हादातें तारी । तुका ह्मणे तो कंठीं धरीं ॥3॥

4358

संचित तैशी बुिद्ध उपजे मनामधीं । सांगितलें सििद्ध नव जाय ॥1॥
ज्याचा जैसा ठेवा तो त्यापाशीं धांवे । न लगती करावे उपदेश ॥2॥
घेऊन उठती आपुलाले गुण । भविष्याप्रमाणें तुका ह्मणे ॥3॥

4359

कुरंगीपाडस चुकलेसे वनीं । फुटे दुःखेंकरोनि हृदय त्याचें ॥1॥
तैसा परदेशी जालों तुजविण । नको हो निर्वाण पाहूं माझें ॥ध्रु.॥
अपराध्याच्या कोटि घालीं सर्व पोटीं । नको या शेवटीं उपेक्षूं गा ॥2॥
तुका ह्मणे असों द्यावी माझी चिंता । कृपाळु अनंता पांडुरंगा ॥3॥

4360

धन्य जालों हो संसारीं । आह्मी देखिली पंढरी ॥1॥
चंद्रभागे करूं स्नान । पुंडलीकाचें दर्शन ॥ध्रु.॥
करूं क्षेत्रप्रदिक्षणा। भेटूं सत या सज्जनां ॥2॥
उभे राहूं गरुडपारीं । डोळेंभरुनी पाहों हरी ॥3॥
तुका ह्मणे वाळवंटीं । महालाभ फुकासाटीं ॥4॥

4361

पंढरीचा वारकरी । खेपा वैकुंठबंदरीं ॥1॥
तया नाहीं आणखी पेणें । सदा वैकुंठीं राहाणें ॥ध्रु.॥
आला गेला केल्या यात्रा । उद्धरिलें कुळा सर्वत्रा ॥2॥

तुका ह्मणे नाहीं । यासि संदेह कल्पांतीं ही ॥3॥

4362

सोडियेल्या गाइऩ नवलक्ष गोपाळीं । सवें वनमाळी चालियेला ॥1॥
सुदीन समय भाग्याचा उदय । चारावया गाइऩ वनामाजी ॥ध्रु.॥
गाइऩगोपाळांच्या संगें चाली हरि । क्रीडा नानापरि खेळताति ॥2 ॥
काठी कांबळीया मोहरीया पोंवा । सिदोरी गांजिवा खांद्यावरि ॥3॥
गोधनें संवगडे खेळे नानापरी । आले भीमातीरीं वेणुनादा ॥4॥
तेथें उभा ठेला गोपाळांसहित । सिदोरिया सोडीत बैसे तेथें ॥5॥
तुका ह्मणे ज्यांनीं आणिल्या भाकरी । नेऊनियां हरीपुढें देती ॥6॥

4363

ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा विभाग । देत पांडुरंग तृिप्त जाली ॥1॥
मुखींचें उिच्छष्ट हिरोनियां खात । वििस्मत विधाता देखोनियां ॥ध्रु.॥
दिलें जें गोपाळां तें नाहीं कोणासि । वििस्मत मानसीं सुरवर ॥2॥
देव ॠषि मुनि सिद्ध हे चारण । शिव मरुद्गण चंद्र सूर्य ॥3॥
तुका ह्मणे आले सकळ हि सुरवर । आनंदें निर्भर पाहावया ॥4॥

4364

आले सुरवर नानापक्षी जाले । सकळ अवतरले श्वापदवेषें ॥1॥
श्वानखररूपी होऊनियां आले । उिच्छष्ट कवळ वेचिताति ॥ध्रु.॥
होऊनियां दीन हात पसरिती । मागोनियां घेती उष्टावळी ॥2॥
अभिमान आड घालोनि बाहेरि । तयां ह्मणे घ्या रे धणी ॥3॥
तुका ह्मणे धणी लाधली अपार । तया सुखा पार काय सांगों ॥4॥

4365

एकमेकीं घेती थडका । पाडी धडका देऊनि ॥1॥
एकमेका पाठीवरि । बैसोनि करिती ढवाळी ॥ध्रु.॥
हाता हात हाणे लाही । पळतां घाइऩ चुकविती ॥2॥
तुका ह्मणे लपणी चपणी । एका हाणी पाठीवरी ॥3॥

4366

चला वळूं गाइऩ । दूर अंतरल्या भाइऩ ॥1॥
खेळ खेळतां जाला शीण । कोण करी वणवण ॥ध्रु.॥
गाइऩ हकारी कान्हया । ह्मणोनि लागती ते पायां ॥2॥
तुका ह्मणे द्यावें । नाम संकीर्तन बरवें ॥3॥

4367

नाहीं संसाराची चाड । गाऊं हरिचें नाम गोड ॥1॥
हो का प्राणाचा ही घात । परि हा न सोडीं अनंत ॥ध्रु.॥
जन्मोजन्मीं हा चि धंदा । संतसंग राहो सदा ॥2॥
तुका ह्मणे भाव । तो हा जाणा पंढरिराव ॥3॥

4368

हरीविण जिणें व्यर्थ चि संसारीं । प्रेत अळंकारीं मिरवत ॥1॥
देवाविण शब्द व्यर्थ चि कारण । भांड रंजवण सभेसि गा ॥ध्रु.॥
आचार करणें देवाविण जो गा । सर्पाचिया अंगा मृदुपण ॥2॥
तुका ह्मणे काय बहु बोलों फार । भHीविण नर अभाग्य कीं ॥3॥

4369

जालासि पंडित पुराण सांगसी । परि तूं नेणसी मीं हें कोण ॥1॥
गाढवभरी पोथ्या उलथिशी पानें । परि गुरुगम्यखुणे नेणशी बापा ॥2॥
तुका कुणबियाचा नेणे शास्त्रमत । एक पंढरीनाथ विसंबेना ॥3॥

4370

स्वप्नींच्या व्यवहारा काळांतर लेखा । जागृतीसि रुका गांठ नाहीं ॥1॥
तेवीं शब्दYाानें करिती चावटी । Yाान पोटासाटीं विकों नये ॥ध्रु.॥
बोलाची च कढी बोलाचा ची भात । जेवूनियां तृप्त कोण जाला ॥2॥
कागदीं लिहिली नांवाची साकर। चाटितां मधुर केवीं लागे ॥3॥
तुका ह्मणे जळो जळो त्याचें Yाान। यमपुरी कोण दंड साहे ॥4॥

4371

भूत नावरे कोणासी । पुंडलीकें खििळलें त्यासी॥1॥
समचरण असे विटे । कटिकर उभें नीट ॥ध्रु.॥
वाळुवंटीं नाचती संत । प्रेमामृतें डुल्लत ॥2॥
तुका ह्मणे पुंडलीका । भिHबळें तूं चि निका ॥3॥

4372

आपुले वरदळ नेदा । एवढी गोविंदा कृपणता ॥1॥
यावर बा तुमचा मोळा । हा गोपाळा कळेना ॥ध्रु.॥
सेवा तरी घेतां सांग । चोरिलें अंग सहावेना ॥2॥
तुका जरी क्रियानष्ट । तरी कां कष्ट घेतसां ॥3॥

4373

भीमातिरींचा नाटक । यानें लावियेलें चेटक ॥1॥
मन बुिद्ध जाली ठक । नेणे संसाराची टुक ॥ध्रु.॥

कैशी प्रसंगीक वाणी । प्रत्यादर कडसणी ॥2॥

तुका ह्मणे मोठा ठक । जेथें तेथें उभा ठाके ॥3॥

4374

कां रे दाटोन होतां वेडे । देव आहे तुह्मांपुढें ॥1॥
ज्यास पाठ नाहीं पोट । करी त्रैलोक्याचा घोंट ॥ध्रु.॥
तुमची तुह्मां नाहीं सोय । कोणाचें काय जाय ॥2॥
तुका गातो नामीं । तेथें नाहीं आह्मी तुह्मी ॥3॥

4375

नव्हे हें कवित्व टांकसाळी नाणें । घेती भले जन भले लोक ॥1॥
लागलासे झरा पूर्ण नवनीतें । सेविलियां हित फार होय ॥2॥
तुका ह्मणे देवा केला बलात्कार । अंगा आलें फार महंतपण ॥3॥

4376

सांवळें सुंदर पाहे दृिष्टभरि । ऐसें कांहीं करीं मन माझें ॥1॥
मना तुज ठाव दिला त्याचे पायीं । राहें विठाबाइऩसवें सदा ॥ध्रु.॥
मना नको धरूं आणिकांचा संग । नाहीं पांडुरंग जयां मनीं ॥2॥
वरपंग भाव नको ह्मणे तुका । करीं प्राणसखा नारायणा॥3॥

4377

एकली वना चालली राना । चोरुनि जना घराचारी॥1॥
कोणी नाहीं संगीसवें । देहभावें उदास ॥ध्रु.॥
जाउनि पडे दुर्घटवनीं। श्वापदांनीं वेढिली ॥2॥
मार्ग न चले जातां पुढें । भय गाढें उदेलें॥3॥
मागील मागें अंतरलीं । पुढील चाली खोळंबा ॥4॥
तुका ह्मणे चित्तीं यासि । हृदयस्थासी आपुल्या ॥5॥

4378

पडली घोर रजनी । संगी कोणी नसे चि ॥1॥
पहा हो कैसें चालविलें । पिसें गोवलें लावूनि ॥ध्रु.॥
कोठें लपविलें तें अंग । होता संग दिला तो ॥ ।2॥
मज कधीं नव्हतें ठावें । दोही भावें वाटोळें ॥3॥
तुका ह्मणे कैंची उरी । दोहीपरि नाडिलें ॥4॥

4379

उदार कृपाळ पतितपावन । िब्रदें नारायणा जाती वांयां ॥1॥
वणिऩलासि श्रुति नेणे तुझा पार । राहे मौनाकार नेति ऐसें ॥ध्रु.॥
तेथें माझा धांवा पावे कोणीकडे । अदृष्ट हें पुढें वोडवलें ॥2॥
कोण ऐसा भH लाधला भाग्यासी । आठवण ऐसी द्यावी तुज ॥3॥
तुका ह्मणे नको पाहों माझा अंत । जाणोनि हे मात उडी घालीं ॥4॥

4380

ज्याचें जैसें भावी मन । त्यासि देणें दरुषण ॥1॥
पुरवूं जाणे मनिंची खूण । समाधान करोनि ॥ध्रु.॥
आपणियातें प्रगट करी । छाया वरी कृपेची ॥2॥
तुका ह्मणे केले दान । मन उन्मन हरिनामीं ॥3॥

4381

कां रे पुंडएा मातलासी । उभें केलें विठ्ठलासि ॥1॥
विस्त क्षीरसागरवासीं । आला उभा पंढरीसि ॥ध्रु.॥
भHी देखोनि निकट । देवें सोडिलें वैकुंठ ॥2॥
तुका ह्मणे बळी । तूं चि एक भूमंडळीं ॥3॥

4382

शेवटींची विनंती । ऐका ऐका कमळापती ॥1॥
काया वाचा मन । चरणीं असे समर्पण ॥ध्रु.॥
जीवपरमात्मा ऐक्यासि। सदा वसो हृदयेंसीं ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । कंठीं वसावें केशवा॥3॥

4383

माझें परिसावें गा†हाणें । चित्त द्यावें नारायणें ॥1॥
माझे हृदयींचें वर्म । देवा जाणशी तूं कर्म ॥ध्रु.॥
सबाहएअंतरसाक्ष। ऐसा वेदीं केला पक्ष ॥2॥
तुका ह्मणे नेणां । काय सांगों नारायणा॥3॥

4384

गुरुचिया मुखें होइल ब्रह्मYाान । न कळे प्रेमखुण विठोबाची ॥1॥
वेदातें विचारा पुराणातें पुसा । विठोबाचा कैसा प्रेमभाव ॥2॥
तुका ह्मणे सांडा जाणिवेचा शीण । विठोबाची खूण जाणती संत ॥3॥

4385

देव आतां आह्मीं केला असे ॠणी । आणिका वांचूनि काय गुंता ॥1॥
एकाचें आर्जव करू एकनिष्ठ । आणिकांचा बोभाट कामा नये ॥ध्रु.॥
बहुतांचे आर्जव केलिया खटपट । नाहीं हा शेवट शुद्ध होत ॥2॥
पुरता विचार आणोनी मानसीं । अंतरलों सर्वासि पइप देखा ॥3॥
तुका ह्मणे देवा चरणीं असो भाव । तेणें माझा जीव संतोष हा ॥4॥

4386

पापाची वासना नको दावूं डोळां । त्याहुनि अंधळा बराच मी ॥1॥
निंदेचें श्रवण नको माझे कानीं । बधिर करोनि ठेवीं देवा ॥ध्रु.॥
अपवित्र वाणी नको माझ्या मुखा । त्याजहुनि मुका बराच मी ॥2॥
नको मज कधीं परस्त्रीसंगति । जनांतुन माती उठतां भली ॥3॥
तुका ह्मणे मज अवघ्याचा कांटाळा । तूं एक गोपाळा आवडसी ॥4॥

4387

कीर्त्तनाचा विकरा मातेचें गमन । भाड खाइऩ धन विटाळ तो ॥1॥
हरिभHाचि माता हे हरिगुणकीिर्त्त । इजवर पोट भरिती चांडाळ ते ॥ध्रु.॥
अंत्यज हा ऐसें कल्पांतीं करीना । भाड हे खाइऩना जननीची ॥2॥
तुका ह्मणे त्याचें दर्शन ही खोटें । पूर्वजांसि नेटें नरका धाडी ॥3॥

4388

पंढरी पावन जालें माझें मन । आतां करूं ध्यान विठोबाचें ॥1॥
आतां ऐसें करूं नाम गाऊं गीतीं । सुखाचा सांगाती विठो करूं ॥ध्रु.॥
संग करूं त्याचा तो सखा आमचा । अनंतां जन्मांचा मायबाप ॥2॥
परतोनि सोइऩ धरीं कां रे मना । विठ्ठलचरणा घालीं मिठी ॥3॥
घातलीसे मिठी नाही भिHभाव । उदार पंढरिराव तुका ह्मणे ॥4॥

4389

येइप गे विठ्ठले विश्वजीवनकले । सुंदर घननीळे पांडुरंगें ॥1॥
येइप गे विठ्ठले करुणाकल्लोळे । जीव कळवळे भेटावया ॥ध्रु.॥
न लगती गोड आणीक उत्तरें । तुझें प्रेम झुरे भेटावया ॥2॥
तुका ह्मणे धांव घालीं कृष्णाबाइऩ । क्षेम चाहूंबाही देइप मज ॥3॥

4390

कटावरी कर कासया ठेविले । जननी विठ्ठले जीवलगे॥1॥
शंखचक्रगदाकमळमंडित । आयुधें मंडित कृष्णाबाइऩ॥ध्रु.॥
क्षण एक धीर होत नाहीं चित्ता । केव्हां पंढरिनाथा भेटशील ॥2॥
तुका ह्मणे हें चि करीं देइप । तइप च विश्रामा पावइऩन॥3॥

4391

आतां मोकलावें नव्हे हें उचित । तरी कृपावंत ह्मणवावें ॥1॥
पूवाअ भH जाले सर्व आपंगिले । नाहीं उपेिक्षले तुह्मीं कोणी ॥ध्रु.॥
माझिया वेळेसि कां गा लपालासी । विश्व पोसितोसि लपोनियां ॥2॥
करावी ह्मणावी सर्वां भूतीं दया । तरी भेटावया येइऩन मी ॥3॥
तरी माझे हाती देइप मनबुिद्ध । जरि दयानिधि येशील तूं ॥4॥
तुका ह्मणे तूं चि अवघा सूत्रधारी । माझी सत्ता हरी काय आहे ॥5॥

4392

माझें कोण आहे तुजविण देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥1॥
वाट पाहतसें कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा॥ध्रु.॥
साच करीं हरी आपुली िब्रदावळी । कृपेनें सांभाळीं महाराजा ॥2॥
क्षमा करीं सर्व अपराध माझा । लडिवाळ मी तुझा पांडुरंगा ॥3॥
साहए होसी तरी जाती साही वैरी । मग सुखें अंतरीं ध्यान तुझें ॥4॥
कृपा करोनि देइप दया क्षमा शांती । तेणें तुझी भिH लाभइऩल ॥5॥
माझें हें सामर्थ्य नव्हे नारायणा । जरी कांहीं करुणा येइल तुज ॥6॥
तुका ह्मणे मज कैसें आपंगा जी । आपुलेंसें करा जी पांडुरंगा ॥7॥

4393

अपराध जाले जरी असंख्यात । तरी कृपावंत नाम तुझें ॥1॥
तुझें लडिवाळ तुज कृपा यावी । म्यां वाट पाहावी कवणाची ॥ध्रु.॥
मायबाप माझा रुक्मादेवीवर । हा दृढ निर्धार अंतरींचा ॥2॥
तुका ह्मणे कोणे गोष्टीचें संकष्ट । न घालीं मज भेट नारायणा ॥3॥

4394

आधीं कां मज लावियेली सवे । आतां न राहावे तुजविण ॥1॥
पहिलें चि तोंडक कां गा नाहीं केलें । आतां उपेिक्षलें न सोडीं मी ॥ध्रु.॥
कृपेच्या सागरा न पाहें निर्वाण । जालों तुजवीण कासावीस ॥2॥
तुका ह्मणे कोठें गुंतलेति हरी । येइप झडकरी पांडुरंगा ॥3॥

4395

बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी । जाहालों हिंपुटी तुजवीण ॥1॥
तुजवीण सखें न वटे मज कोणी । वाटतें चरणीं घालूं मिठीं ॥ध्रु.॥
ओवाळावी काया चरणांवरोनि । केव्हां चक्रपाणी भेटशील ॥2॥
तुका ह्मणे माझी पुरवीं आवडी । वेगीं घालीं उडी नारायणा ॥3॥

4396

पंचािग्नसाधन करूं धूम्रपान । काय तीर्थाटण करूं सांग ॥1॥
सांग कोणे देशीं आहे तुझें गांव । घेऊनियां धांव येऊं तेथें ॥ध्रु.॥
सांग कांहीं वृत्त कोण करूं व्रत । जेणें कृपावंत होशील तूं ॥2॥
वाटतें सेवटीं जालासि निष्ठ‍ । न देसी उत्तर तुका ह्मणे ॥3॥

4397

तुजवीण तीळभरी रिता ठाव । नाहीं ऐसें विश्व बोलतसे ॥1॥
बोलियेले योगी मुनी साधु संत । आहेसि या आंत सर्वांठायीं ॥ध्रु.॥
मी तया विश्वासें आलों शरणागत । पूवाअचें अपत्य आहें तुझें ॥2॥
अनंत ब्रह्मांडें भरोनि उरलासि । मजला जालासि कोठें नाहीं ॥3॥
अंतपार नाहीं माझिया रूपासि । काय सेवकासि भेट देऊं ॥4॥
ऐसें विचारिलें ह्मणोनि न येशी । सांग हृषीकेशी मायबापा ॥5॥
तुका ह्मणे काय करावा उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडति ॥6॥

4398

काम क्रोध आड पडले पर्वत । राहिला अनंत पलीकडे ॥1॥
नुलंघवे मज न सांपडे वाट । दुस्तर हा घाट वैरियांचा ॥ध्रु.॥
आतां कैंचा मज सखा नारायण । गेला अंतरोन पांडुरंगा ॥2॥
तुका ह्मणे व्यर्थ मोलाचें शरीर । गेलें हा विचार कळों आला ॥3॥

4399

नव्हे निष्ठावंत तुज काय बोल । सेवेविण मोल मागतसें ॥ध्रु.॥
न घडे भजन शुद्ध भावनिष्ठा । आपुल्या अदृष्टावरी बोल ॥ध्रु.॥
पूवाअ जाले भH असंख्य विरH । काम क्रोध अहंते निदाऩिळलें ॥2॥
ऐसी अंगवण नाहीं मज देवा । करीतसें हेवा भेटावयाचा ॥3॥
कृपा करोनियां पुरवीं असोसी । आपुल्या िब्रदासी राखावया ॥4॥
तुका ह्मणे एक बाळक अYाातें । त्यासि हे पोसित मायबापें ॥5॥

नाटाचे 2 4400

अगा ये मधुसूदना माधवा । अगा ये कमळापती यादवा ।
अगा श्रीधरा केशवा । अगा बांधवा द्रौपदीच्या ॥1॥
अगा विश्वव्यापका जनादऩना । गोकुळवासी गोपिकारमणा ।
अगा गुणनिधि गुणनिधाना । अगा मदऩना कंसाचिया ॥ध्रु.॥
अगा सवाौत्तमा सर्वेश्वरा । गुणातीता विश्वंभरा ।
अगा निर्गुणा निराकारा । अगा आधारा दीनाचिया ॥2॥
अगा उपमन्यसहाकारा । अगा शयना फणिवरा ।
अगा काळकृतांत असुरा । अगा अपारा अलक्षा ॥3॥
अगा वैकुंठनिवासा । अगा अयोध्यापति राजहंसा ।
अगा ये पंढरिनिवासा। अगा सर्वेशा सहजरूपा ॥4॥
अगा परमात्मा परमपुरुषा। अगा अव्यया जगदीशा ।
अगा कृपाळुवा आपुल्या दासा । तोडीं भवपाशा तुका ह्मणे ॥5॥

4401

कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा ।
कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥1॥
कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान ।
नाहीं इंिद्रयांसि दमन । नव्हे मन एकविध॥ध्रु.॥
नेणे यातीचा आचार । नेणें भHीचा विचार ।
मज नाहीं संतांचा आधार । नाहीं िस्थर बुिद्ध माझी ॥2॥
न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ ।
न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥3॥
आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी ।
तुझीं िब्रदें चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका ह्मणे ॥4॥

4402

भीमातीरवासी । तेथें निश्चयेंसी काशी ॥1॥
मुख्यमुHीचें माहेर । ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥
घडे भींवरेशीं स्नान । त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥2॥
भाव धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी ह्मणे तुका ॥3॥

4403

जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाइऩची पावेल ॥1॥
श्वान जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥
जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥2॥
तुका ह्मणे ऐशा जाति । काय उंचपण पावती ॥3॥

4404

काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥1॥
काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रह्मरूप ॥ध्रु.॥
अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव पंढरीसि ॥2॥
तुका ह्मणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥3॥

4405

हें चि मागणें विठाबाइऩ । पायीं ठेवूनियां डोइऩ ॥1॥
शांति दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥
मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृित्त जडो ॥2॥
तुका ह्मणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥3॥

4406

करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥1॥
तुजलागीं दानें तुजलागीं तीथॉ । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥
सकळ चित्तवृित्त दिवस आणि राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥2॥
तुका ह्मणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥3॥

4407

पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥1॥
कोठें पाहों तुज कां गा लपालासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा ॥ध्रु.॥
वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा वांचोनियां ॥2॥
नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें तुजलागीं ॥3॥
तुका ह्मणे भेटी देइप नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥4॥

4408

पूवाअ बहुतांचे केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥1॥
अज अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥
तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥2॥
नारद प्र†हाद उपमन्य धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥3॥
अंबॠषीसाटीं गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥4॥
धर्माचें उिच्छष्ट अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक ॥5॥
जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं ॥6॥
तुका ह्मणे कां गा जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥7॥

4409

कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे चित्तीं ॥1॥
तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली मज ॥ध्रु.॥
आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥2॥
आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा सोइरिया॥3॥
तुका ह्मणे देइप चरणाची सेवा । नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥4॥

4410

पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥1॥
अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥3॥

4411

रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥1॥
नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुह्मांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥
संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥3॥

4412

बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर जाला ॥1॥
बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली दुर्भराची ॥ध्रु.॥
बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं गाइलें नाम तुझें ॥2॥
ऐसा मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥3॥

4413

कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥1॥
सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया॥ध्रु.॥
करूं उपवास शोधूं हें शरीर । न धरवे धीर नारायणा॥2॥
जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥3॥
तुका ह्मणे कांहीं सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥4॥

4414

माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥1॥
शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात ॥ध्रु.॥
इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां तुजप्रति शरणागत ॥2॥
तयामध्यें मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥3॥
तुका ह्मणे देइप दर्शनाचा लाभ । जे पाय दुर्लभ ब्रह्मादिकां ॥4॥

4415

पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥1॥
काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निमिऩलें jयैलोक्य हेळामात्रें ॥2॥
समर्थासि काय आह्मीं शिकवावें । तुका ह्मणे यावें पांडुरंगा ॥3॥

4416

ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आह्मां अनाथांच्या माहेरा ये ॥1॥
भेटावया तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥
आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥2॥
वाटे चित्तीं काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥3॥
तुका ह्मणे माझे पुरवीं मनोरथ । येइऩ गा न संवरीत पांडुरंगा ॥4॥

4417

काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥1॥
नामाचा प्रताप िब्रदाचा बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥
कलीमाजी देव बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥2॥
माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥3॥
तुका ह्मणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥4॥

4418

रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥1॥
धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥
रामनाम गर्जे वाचा । काळ आYााधारक त्याचा ॥ 2 ॥

तुका ह्मणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आह्मीं ॥3॥

4419

येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां ॥1॥
होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसें बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥3॥

4420

भHीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें दुःखमूळ ॥1॥
वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥
अकरालक्ष योनि किडएांमाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पIयांमध्ये ॥2॥
तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥3॥
एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥4॥
तुका ह्मणे तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥5॥

4421

तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून॥1॥
कोण करील माझें साहे । चित्तीं विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥
तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥2॥
तुका ह्मणे निका । भवसिंधु तारक नौका ॥3॥

4422

हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज॥1॥
आहें अमंगळ दुर्बळ । होइप दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥
बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥2॥
तुका ह्मणे जाणें । करोनि देहाचें सांडणें ॥3॥

4423

जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥1॥
गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥
काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥2॥
तुका ह्मणे चेला । गुरू दोघे हि नरकाला ॥3॥

4424

अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येइप तूं सावया ॥1॥
दीनबंधु तुझें नाम । देइप आपुलें आह्मां प्रेम ॥ध्रु.॥
जीवनकळा तूं विश्वाची । तूं चि माउली अनाथाची ॥2॥
तुका ह्मणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥3॥

4425

विटेवरी समचरण । तो हा रुिक्मणीरमण ॥1॥
वेदशास्त्रा माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥
नामापाशीं चारी मुिH। पहा हृदयीं प्रतीति ॥2॥
तुका ह्मणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥3॥

4426

सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥1॥
आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह ठायीं ॥ध्रु.॥
काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा दोघी पळतां खाती ॥2॥
लाज पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥3॥
तुका ह्मणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥4॥

4427

सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥1॥
काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥
न लभे व्रततीर्थदानीं। तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥2॥
साधु संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥3॥
तुका ह्मणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥4॥

4428

गव्हांच्या घुग†या । नाचण्यांच्या पु†या । ब†या त्या चि ब†या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥1॥
काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे तें निराळें ॥ध्रु.॥
रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥2॥
तुका ह्मणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत मारग ॥3॥

4429

आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥1 ॥
ह्मणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥
लोभिक तें लोभा लावी। बांधल्या गोवी वांचूनि ॥2॥
तुका ह्मणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥3॥

4430

बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥1॥
नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥2॥
तुका ह्मणे जन दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥3॥

4431

मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥1॥
सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं नाहीं ॥ध्रु.॥

आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी सांग कांहीं ॥2॥

पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं माथा ठेवियेला ॥3॥
करणें तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥4॥
स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका ह्मणे ॥5॥

4432

अवघ्या कोल्हएांचें वर्म अंडीं । धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥1॥
भुंकुं नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥
कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥2॥
दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥3॥

4433

तुझे ह्मणों आह्मां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥1॥
ऐसा धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥
कल्पवृक्षा तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥2॥
तुका ह्मणे परीस । सांपडल्या उपवास॥3॥

4434

कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रह्मYाानाविण चाड ॥1॥
दाखवीं आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥
न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी ॥2॥
तुका ह्मणे चाड धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥3॥

4435

गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥1॥
तेथें आह्मीं मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥
ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥3॥

4436

डोिळयांचें दैव आजि उभें ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥1॥
काय ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥
आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें ॥2॥
तुका ह्मणे मी तों सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥3॥

4437

भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रह्मचारी ॥1॥
ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥
वळीवळी थोरथोर। मोडोनियां केले चूर ॥2॥
वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥3॥
मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥4॥
जिवें मारियेला मामा । धांवें भHाचिया कामा ॥5॥
तुका ह्मणे पूर्ण । दावी भHीचीं विंदानें ॥6॥

4338

वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥1॥
आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥
दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥2॥
हात पाय राहिलें कान। नेत्रा पाझर हाले मान ॥3॥
अंगकांति परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥4॥
आड पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे॥5॥
लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥6॥
तुका ह्मणे आतां तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥7॥

4439

वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥1॥
नव द्वारें जाली मोकळीक । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥
दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥2॥
शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥3॥
तुका ह्मणे अजूनि तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥4॥

4440

अतित्याइऩ देतां जीव । नये कींव देवासि ॥1॥
थोडएासाटीं राग आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥
त्यासि परलोकीं नाहीं मुिH । अधोगति चुकेना ॥2॥
तुका ह्मणे कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥3॥

4441

तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा॥1॥
हें तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥
जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥2॥
जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥3॥
तुका ह्मणे भH । गोड गाऊं हरिचें गीत॥4॥

4442

तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥1॥
जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
साच करीं हरी आपुली िब्रदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥2॥
साहए होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥3॥
सर्व अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥4॥
कृपा करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भिH घडेल देवा ॥5॥
ऐंसें तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥6॥
तुका ह्मणे आतां आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥7॥

4443

नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुHीचें ही ॥1॥
रामकृष्ण ह्मणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥
नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥2॥
तुका ह्मणे दीन काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥3॥

4444

शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥1॥
दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥
छाटी भगवी मानसीं ।व्यर्थ ह्मणवी संन्यासी ॥2॥
तुका ह्मणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥3॥

4445

जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा॥ 1 ॥

डोळां बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥

न वजिऩतां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥2॥
तुका ह्मणे समपदीं । उभा दिठीचिये आधीं ॥3॥

4446

आपटा संवदड रानचारा । दस†याचा होय तुरा॥1॥
तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥
मृित्तकेची ते घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥2॥
तुका ह्मणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥3॥

4447

काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल॥1॥
नाम वाचे श्रवण कीिर्त्त । पाउलें चित्तीं समान ॥ध्रु.॥
कीर्त्तनाचा समारंभ । निदपभ सर्वदा ॥2॥
तुका ह्मणे स्वरूपसििद्ध । नित्य समाधि हरिनामीं ॥3॥

4448

आह्मी जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा ॥1॥
तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी॥ध्रु.॥
आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥2॥
येतां निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥3॥
रामकृष्ण मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥4॥

4449

कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥1॥
ऐसें आह्मां मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥
बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥2॥
तुका ह्मणे नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥3॥

4450

तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥1॥
तुझ्या नामबळें तरले पतित । ह्मणोनि माझें चित्त तुझे पायीं ॥2॥
तुका ह्मणे तुझें नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥3॥

4451

उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥1॥
युHीचें गौरव नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥
लोखंडा परीस Yाानिया तो शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥2॥
तुका ह्मणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥3॥

4452

दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥1॥
तूं अखंड दुिश्चत्ता तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥3॥

4453

तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥1॥
हें चिं देइप विठाबाइऩ । पांडुरंगे माझे आइऩ ॥ध्रु.॥
नाहीं मोक्ष मुिH चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥2॥
सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥3॥
नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण॥4॥
पुंडलीक पाहोन दृष्टी । हषॉ नाचों वाळवंटीं ॥5॥
तुका ह्मणे पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥6॥

4454

बाइऩल चालिली माहेरा । संगें दिधला ह्मातारा ॥1॥
सिधा सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥
जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥2॥
न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥3॥
फजित केलें जनलोकीं । मेला ह्मणे पडे नरकीं॥4॥
गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुह्मी मज ॥5॥
तुका ह्मणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥6॥

4455

तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या ॥1॥
तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अभH ते ॥ध्रु.॥
केवडएामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं माणसें भिHहीन ॥2॥
तुका ह्मणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥3॥

4456

शिव शिH आणि सूर्य गणपति । एक चि ह्मणती विष्णूस ही ॥1॥
हिरा गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥
अन्य देवतांसि देव ह्मणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥2॥
वांयां जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥3॥
आपुलिया मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥4॥
धन्य ते वैष्णव भजती केशव । साित्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥5॥
तुका ह्मणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥6॥

4457

तुह्मी साधु संत कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुह्मां घरीं ॥1॥
तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या ॥ध्रु.॥
कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुह्मांपुढें काय बोलों ॥2॥
तुह्मी अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें मषकांनीं ॥3॥
वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड कोकणाचे ॥4॥
पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥5॥
समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥6॥
मेरूचा पाठार अवघी ते िक्षति । मषकाचे हातीं मुिष्ट फावे ॥7॥
सिंहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥8॥
कापुरासि काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥9॥
तैशी तुह्मी निरे Yाानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥10॥
कृपानिधि तुह्मीं बोलविलें बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥11॥
अYाान मी वेडें ह्मणवितों बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुह्मां ॥12॥
बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥13॥
तुका ह्मणे तुह्मी संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥14॥

4458

देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निद।व ॥1॥
देव आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥
नाभी मृगाचे कस्तुरी। व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥2॥
साखरेचें मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे॥3॥
दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥4॥
तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥5॥

4459

जयजय ह्मणा राम । हातें टाळी वाचे नाम ॥1॥
आटाआटी नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥
आपण ह्मणे आणिकां हातीं । यYाादिकीं नये ते गति ॥2॥
आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि ह्मणतां राम ॥3॥
मंत्र जपा हा चि सार। वर्णा याती जयजयकार ॥4॥
ह्मणतां राम ह्मणे तुका । वेळोवेळां चुकों नका ॥5॥

4460

शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येइऩल काळा फोडों डोइऩ ॥1॥
तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि ॥ध्रु.॥
येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होइऩल तें दुरि शृंगारिलें ॥2॥
तुका ह्मणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥3॥

4461

होइप आतां माझ्या भोगाचा भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥1॥
आठवुनी पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तइप सकळ चिंता ॥ध्रु.॥
अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥2॥
तुका ह्मणे जालें एक चि वचन । केलिया कीर्त्तन आराणुक ॥3॥

4462

लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण ।
उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि ह्मणे हरि भोHा ॥1॥
नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं ।
लाभ विचारोनि पोटीं। होइप सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥
आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा ।
पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास॥2॥
ह्मणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा ।
होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥3॥
क्षण या देहाच्या अंतीं। जड होउनि राहेल माती ।
परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥4॥
जंव या नाहीं पातल्या विपित्त । आयुष्य भविष्य आहे हातीं ।
लाभ विचारोनि गुंती । तुका ह्मणे अंतीं सर्व पिसुनें॥5॥

4463

आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥1॥
काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥ध्रु.॥
काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें करी ॥2॥
तुका ह्मणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥3॥

4464

पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची ॥1॥
दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ध्रु.॥
जातीचें मी हीन न कळे भजन । ह्मणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥2॥
तुका ह्मणे मज ह्मणावें आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥3॥

4465

नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥1॥

शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥

शिवास नामाचा आधार । केला किळकाळ किंकर ॥2॥
मरण जालें काशीपुरी। तेथें नाम चि उद्धरी ॥3॥
तुका ह्मणे अवघीं चोरें। एक हरिनाम सोइरें ॥4॥

4466

अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि Yाानी कोणी आहे ॥1॥
अंगीं भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥
सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि एक ॥2॥
संतांची जो निंदा करी मुखीं जप। खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥3॥
तुका ह्मणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥4॥

4467

नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥1॥
ह्मणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥
करिती विठोबाची भिH । दयाधर्म नाहीं चित्तीं ॥2॥
तेथें नाहीं माझा देव। व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥3॥
अंगीं नाहीं क्षमा दया । ह्मणती भेट पंढरीराया ॥4॥
नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदिक्षणा॥5॥
ऐसें नव्हे भिHवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥6॥
नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥7॥
जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥8॥

4468

नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साहए होय ॥1॥
उद्वेग जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साहए करी ॥ध्रु.॥
शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव साहए करी ॥2॥
असो नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥3॥
तुका ह्मणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥4॥

4469

दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥1॥
बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि बैसे ॥ध्रु.॥
क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥2॥
सहज कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥3॥
तेव्हां तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा॥4॥
लागली हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥5॥
ब्रह्मांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥6॥
प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव घाली ॥7॥
सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तइप । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥8॥
तुका ह्मणे दिला क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥9॥

4470

अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥1॥
माझिया गा चित्ता करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील ॥ध्रु.॥
जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाइऩच्या पति कृपावंता ॥2॥
हरुषें निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा॥3॥
तुझे भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शिH नाहीं ॥4॥
न घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥5॥
तुका ह्मणे हरि करावें या काय । भजनासि साहए होइप बापा ॥6॥

4471

हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥1॥
माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥
माझें दुःख जरी ऐकशील सइऩ । ह्मातारा तो बाइऩ खोकतसे ॥2॥
खेळे सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥3॥
पूर्व पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥4॥
जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥5॥
पूर्व सुकृताचा हा चि बाइऩ ठेवा । तुका ह्मणे देवा काय बोल ॥6॥

4472

स्वामीच्या सामथ्यॉ । चाले बोलिला पुरुषार्थ ॥1॥
पाठी देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥
देव ज्यासी साहए । तेणें केलें सर्व होय ॥2॥
तुका ह्मणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥3॥

4473

नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । ह्मणा हरीहरी सर्वभावें ॥1॥
नामें हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥
नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥2॥
गजेंद्राची िस्थति पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥3॥
तुका ह्मणे घेतां मुिH आहे । नामें सर्व पाहें आकिळलें॥4॥

4474

यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आह्मां दिनानाथें रिक्षयेलें ॥1॥
यम नेतां तुह्मां रक्षील हें कोण । तुह्मां धन्यधन्य कोण ह्मणती ॥ध्रु.॥
संतसज्जनमेळा पवित्र संतकीतिऩ । त्यांनीं उत्तम िस्थति सांगितली ॥2॥
तें चि धरोनि चित्तीं तुका हित करी। यमासि पांपरी हाणे आतां ॥3॥

4475

देवासी पैं भांडों एकचित्त करूनि । आह्मांसि सज्जनीं सांगितलें ॥1॥
आह्मां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ध्रु.॥
तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आह्मां देशवटी देवो सुखें ॥2॥
देवें अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥3॥
चित्तीं धरोनि नाम असों सुखें येथें । हषॉ गाऊं गीत गोविंदाचें ॥4॥
तुका ह्मणे सर्व देवाची नष्टाइऩ । आह्मी सुखें डुलतसों ॥5॥

4476

भरणी आली मुH पेठा । करा लाटा व्यापार ॥1॥
उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥
येथें पंिHभेद नाहीं । मोठें कांहीं लहान ॥2॥
तुका ह्मणे लाभ घ्यावा। मुद्दल भावा जतन ॥3॥

4477

ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥1॥
धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥
भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥2॥
तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥3॥
गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥4॥
तुका ह्मणे हातीं । न धरितां गमाविती ॥5॥

4478

कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥1॥
तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास ॥ध्रु.॥
दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन तृषाक्रांता ॥2॥
कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी सर्वभावें ॥3॥
तुका ह्मणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥4॥

4479

ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग॥1॥
हरिःॐ सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥2॥
गोब्राह्मणहिता होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका ह्मणे ॥3॥

4480

सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभािळली भूमि शुद्ध ॥1॥
उष्ण तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय ह्मुण ॥ध्रु.॥
खांद्यावरि शूळ मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥2॥
हातींचा हिरोनि घातला पोटासी। तुका ह्मणे ऐसी परी जाली ॥3॥

ओंव्या प्रारंभ 231 अभंग 3 4481

पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया॥1॥
याच्या कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजीसद्ग‍ुदास तुका ॥2॥
काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥3॥
या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥4॥
सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया॥5॥
या सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निविऩकार ॥6॥
नित्य धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥7॥
तांतडी ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥8॥
मूळ नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥9॥
दुरी अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥10॥
हे वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥11॥
जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥12॥
यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥13॥
नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया तरुवराची ॥14॥
चित्त ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा परि कैसें जाणा ॥15॥
जाणत नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥16॥
माझी मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥17॥
कोणीं तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥18॥
नाहीं भय भHा तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥19॥
लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥20॥
डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥21॥
जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी माझा॥22॥

माझिया जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥23॥

हा चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥24॥
चेतवला अिग्न तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥25॥
मना धीर करीं दृढ चित्तां धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥26॥
बाप हा कृपाळु भHा भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥27॥
त्याचा भार माथां चालवी आपुला। जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥28॥
भावेंविण त्याची प्रािप्त । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥29॥
मात त्याची जया आवडे जीवासी। तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥30॥
यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं। उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥31॥
होती आवडत जीवाचे ताइत। त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥32॥
भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा वसे ॥33॥
वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥34॥
संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भHी देवलाभ ॥35॥
लाभ तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भHी केला ॥36॥
लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥37॥
विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौ†यासी ॥38॥
शिकविलें तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥39॥
गोड एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥40॥
तळमळ त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥41॥
या जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥42॥
जेणें अिग्नमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता॥43॥
तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं॥44॥
नाहीं ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥45॥
याच जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें Yाान नाहीं कोठें ॥46॥
कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा आल्याविण॥47॥
विनवितां दिवस बहुत लागती । ह्मणउनि चित्तीं देव धरा ॥48॥
धरा पाय तुह्मी संतांचे जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥49॥
नाहीं चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया॥50॥
त्याची च उिच्छष्ट बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें व्यासादिकीं ॥51॥
व्यासें सांगितलें भिH हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥52॥
तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी भH माता पिता ॥53॥
तारुनियां खरे नेली एक्यासरें । निमित्तें उत्तरें रुसिया ॥54॥
यासी वर्म ठावें भHां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥55॥
तान्हेलें भुकेलें ह्मणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥56॥
जाणोनियां वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥57॥
धांवे सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भHालागीं तैसा नारायण ॥58॥
नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥59॥
पार नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥60॥
रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥61॥
उपदेश करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥62॥
मरणाचे अंतीं राम ह्मणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥63॥
तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्तीं सर्वकाळ ॥64॥
सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥65॥
कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥66॥
सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥67॥
नाहीं भलें भHी केलियावांचूनि। अहंता पापिणी नागवण ॥68॥
नागवलों ह्मणे देव मी आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥69॥
तो चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं। जनादऩन ठायीं चहूं खाणी ॥70॥
खाणी भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥71॥
ठाव नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥72॥
वाणी बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥73॥
ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥74॥
दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । ह्मणउनि तुटी देवासवें ॥75॥
सवें देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥76॥
पाड करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥77॥
वादका निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकमाअ ॥78॥
षडकमाअ हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥79॥
देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी ॥80॥
मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युिH थोडी॥81॥
युH थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा बोलावया ॥82॥
बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया युिH पुढें त्यांच्या॥83॥
पुढें पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रह्मादिकां॥84॥
काय भHीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी तैसा होय॥85॥
होय हा सगुण निर्गुण आवडी । भिHिप्रय गोडी फेडावया ॥86॥
या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि वांकुडें मुख तैसें॥87॥
तैसें याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सkवकाळीं ॥88॥
सkवकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक॥89॥
सैन्यलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥90॥
कोपा मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सkवगुणीं॥91॥
सkवरजतमा आपण नासती । करितां हे भिH विठोबाची ॥92॥
चित्त रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥93॥
सुखाचा सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥94॥
एक चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आह्मां ॥95॥
आह्मांसी विश्वास याचिया नामाचा । ह्मणउनि वाचा घोष करूं॥96॥
करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥97॥
नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी॥98॥
सिकविलें मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥99॥
राहिलोंसे दृढ विठोबाचे पायीं । तुका ह्मणे कांहीं न लगे आंता॥100॥

4482

गाइऩन ओंविया पंढरिचा देव । आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥1॥
रंगलें हें चित्त माझें तया पायीं । ह्मणउनि घेइप हा चि लाहो ॥2॥
लाहो करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥3॥
नारायण नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीथॉ ॥4॥
तीथॉ रज माथां वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥5॥
गुणवाद ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥6॥
त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥7॥
विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं कोणा ॥8॥
कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥9॥
करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥10॥
सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥11॥
लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग- तया कोण भोगविशी ॥12॥
विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥13॥
लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा। पडोनि मासा तळमळी ॥14॥
तळमळ याची तरी शम होइऩल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥15॥
आठव हा तरी संतांच्या सांगातें। किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥16॥
जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां पुढें ॥17॥
पुढें जाणोनियां करावें संचित। पुजावे अतीत देव द्विज ॥18॥
जन्म तुटे ऐसें नव्हे तुह्मां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥19॥
करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥20॥
लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे ॥21॥
पावला सत्वर निष्काम उदार। जिंकिली अपार वासना हे ॥22॥
वासनेचें मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न ह्मणावें ॥23॥
न ह्मणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥24॥
चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥25॥
सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥26॥
राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय ॥27॥
पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयYा ॥28॥
यागयYा तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥29॥
नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥30॥
जाणती हे भHराज महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥31॥
अमृताचें सार निजतkव बीज । गुहएाचें तें गुज रामनाम ॥32॥
नामें असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसिद्ध हे ॥33॥
हें चि सुख आह्मी घेऊं सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥34॥
कथाकाळीं लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुिद्ध दुष्ट नासे ॥35॥
नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥36॥
विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्तीं न लगे कांहीं ॥37॥
कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव। माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥38॥
जाणोनियां आह्मी दिला जीवभाव। दृढ याचे पाये धरियेले ॥39॥
धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥40॥
निरधार आतां राहिलों ये नेटीं। संवसारतुटी करूनियां ॥41॥
येणें अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥42॥
आपुली पाखर घालुनियां वरि । आह्मांसी तो करी यत्न देव ॥43॥
देव राखे तया आणिकांचें काय। करितां उपाय चाले तेथें ॥44॥
तेथें नाहीं रिघ किळकाळासी जातां । दास ह्मणवितां विठोबाचे ॥45॥
विठोबाचे आह्मी लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥46॥
धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुह्मी ॥47॥
तुह्मी निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥48॥
गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥49॥
तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥50॥
जाच करिती हे ह्मणसी कोणा आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥51॥
बुडी दिली कुंभपाकीं दुयाौधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥52॥
धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥53॥
न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥54॥
त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥55॥
नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥56॥
सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुह्मी ॥57॥
तुह्मी नका मानूं कोणी विसवास। पुत्र पत्नी आस धन वित्त॥58॥
धन वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥59॥
दूतीं याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥60॥
नेदी शुद्धबुिद्ध आतळों चित्तासी । नाना कर्म त्यासी दुरावती॥61॥
दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥62॥
वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥63॥
रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥64॥
सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥65॥
वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥66॥
धरूनियां देव राहतील चित्तीं । आधींचिया गती आठवाया ॥67॥
आठवावा देव मरणाचे काळीं। ह्मणउनि बळी जीव दिले ॥68॥
दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती वनांतरीं कंदमूळें ॥69॥
मुळें सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥70॥
गति हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥71॥
विठोबाचे पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा॥72॥
तरती दुबळीं विठोबाच्या नांवें। संचित ज्या सवें नाहीं शुद्ध॥73॥
शुद्ध तरी याचे काय तें नवल। ह्मणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥74॥
वेळा कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची॥75॥
भविष्य न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥76॥
करावे सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥77॥
मनुष्यपण तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥78॥
पशु पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया॥79॥
ठाउकें हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया॥80॥
भोगतील एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥81॥
ल्यावें खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥82॥
संवसारें जन गििळले सकळ । भोगवितो फळ गर्भवासा ॥83॥
वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण गर्भवासा ॥84॥
सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी पाहीं घालूं नये ॥85॥
नये बळें धड घालूं कांटएावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥86॥
हातीं आहे हित करील तयासी । ह्मणउनि ॠषीं सांगितलें ॥87॥
सांगती या लोकां फजित करूनि ।आपण जे कोणी तरले ते॥88॥
तेणें वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥89॥
गंगाचरणीं करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥90॥
चिंतनें जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥91॥
लावूनियां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥92॥
संतसंगें कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥93॥
मग कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥94॥
राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥95॥
नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥96॥
तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुिंश्चत हे घेतां नाम होती ॥97॥
होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥98॥
चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥99॥
कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आह्मी त्याच्या आशा लागलोंसों ॥100॥
लावियेले कासे येणें पांडुरंगें । तुका ह्मणे संगें संतांचिया ॥101॥

4483

विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥1॥
एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥2॥
तर्कवितकिर्णी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥3॥
कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आह्मांपाशीं ॥4॥
बोलक्या वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥5॥ 

भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥6॥

कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी कृष्णरता ॥7॥
तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । ह्मणउनि समेळ मेळविला ॥8॥
अंतरीं कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥9॥
हरिरूपीं दृिष्ट कानीं त्या च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥10॥
न साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमिष्ट भावना देहाचिया ॥11॥
विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥12॥
अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा॥13॥
कृष्णा ह्मणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥14॥
ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥15॥
न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर केला ॥16॥
रित्या Yाानगोष्टी तयां नावडती । आिंळगण प्रीती कृष्णाचिया ॥17॥
मागें कांहीं आह्मी चुकलों त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥18॥
आठविती मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥19॥
अनुतापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥20॥
जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥21॥
होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥22॥
निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला॥23॥
साच भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा॥24॥
हरिअंगसंगें हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥25॥
व्यभिचारभावें भोगिलें अनंता । वताौनि असतां घराचारी ॥26॥
सकळा चोरोनि हरि जयां चित्तीं । धन्य त्या नांदती तयामध्यें॥27॥
उणें पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥28॥
न कळे लाघव ब्रह्मादिकां भाव । भिHभावें देव केला तैसा ॥29॥
तुका ह्मणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥30॥

बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - 100 4484

देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥1॥
माझी वाणी तुझे वर्णी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देइप प्रेम कांहीं कळा ॥2॥
कळा तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देइप आह्मां ॥3॥
आह्मां शरणागतां तुझा चि आधार। तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥4॥
सिंधु पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥5॥
तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥6॥
सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥7॥
संसार तें काय तृणवतमय । अिग्न त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥8॥
क्षणमात्रें जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥9॥
करीं िब्रदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥10॥
नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तींचा मनोरथ ॥11॥
चित्तीं जें धरावें तुका ह्मणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥12॥

4485

मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥1॥
रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥2॥
सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥3॥
दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥4॥
पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥5॥
गर्भासी तयांच्य आला नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप॥6॥
आपेंआप बेडएा तुटल्या शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥7॥
कोंडमार केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य नलगतां ॥8॥
न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥9॥
नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥10॥
सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका ह्मणे नाहीं भय चिंता ॥11॥

4486

चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥1॥
देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें ॥2॥
आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥3॥
करावया भHजनाचें पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥4॥
गोकुळीं आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥5॥
घरोघरीं जाला लIमीचा वास । दैन्यदािळद्रास त्रास आला ॥6॥
आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥7॥
लोकां गोकुळींच्या जालें ब्रह्मYाान । केलियावांचून जपतपें ॥8॥
जपतपें काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥9॥
केलीं नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥10॥
सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहींनाहीं ॥11॥
नाहीं भHा दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणीवांचूनियां ॥12॥
याच्या सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका ह्मणे आस त्यजूनियां ॥13॥

4487

यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी खेळविला ॥1॥
खेळविला जिंहीं अंतर्बाहएसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥2॥
दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें जाणितला ॥3॥
जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी चित्त ज्यांचें ॥4॥
ज्यांचें कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥5॥
विष तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥6॥
एकांतीं त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥7॥
वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥8॥
भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका ह्मणे जैसी स्पटिकशिळा ॥9॥

4488

शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥1॥
जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भिHभावें ॥2॥
फेडावया आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥3॥
मायबापा सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मदुऩनी कंसादिक ॥4॥
दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक मुH केली ॥5॥
मुH केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी पातकांच्या ॥6॥
पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भHी द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥7॥
साक्षी तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या। बांधला सेवेच्या रुणी देव ॥8॥
देव भोळा धांवे भHा पाठोवाठी। उच्चारितां कंठीं मागेंमागें ॥9॥
मानाचा कंटाळा तुका ह्मणे त्यासी। धांवे तो घरासी भाविकांच्या ॥10॥

4489

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं गौळणीच्या ॥1॥
गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी लागे तया ॥2॥
तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि शिरे माजी ॥3॥
माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥4॥
जैसा तैसा आहे अंतर्बाहएात्कारीं । ह्मणउनि चोरी नसंपडे ॥5॥
नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥6॥
वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥7॥
निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळ ज्या ध्यानीं कृष्णध्यान ॥8॥
न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती गौळणी भाविका त्या ॥9॥
भाविका तयांसी येतो काकुलती। शाहाण्या मरती नसंपडे ॥10॥
नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका ह्मणें भावें चाड एका ॥11॥

4490

चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥1॥
रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं ह्मणवोनि ॥2॥
नसंपडे इंद्रचंद्रब्रह्मादिकां । अभिमानें एका तिळमात्रें॥3॥
तिळमात्र जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥4॥
भार पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥5॥
दुष्ट अभH जे निष्ठ‍ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥6॥
यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥7॥
जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥8॥
यमधर्म ह्मणे तयां दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥9॥
चुकलेती कथा पुराणश्रवण । होते तुह्मां कान डोळे मुख ॥10॥
कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्तीं सांगितलें ॥11॥
सांगितलें संतीं तुह्मां उगवूनि । गर्भाद येऊनि यमदंड ॥12॥
दंडूं आह्मीं रागें ह्मणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥13॥
दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥14॥
रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका ह्मणे घर वैकुंठी त्यां ॥15॥

4491

वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥1॥
समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चित्तवित्त समपिऩलें ॥2॥
समथॉ तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे॥3॥
रामकृष्णें केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाइऩ चारी ॥4॥
गाइऩ चारी मोहोरी पांवा वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥5॥
काय गौिळयांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या ह्मैसी गाइऩ पशु ॥6॥
सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥7॥
धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥8॥
परी याचि तुह्मी आइका नवळ । दुर्गम जो खोल साधनासि ॥9॥
शिक लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥10॥
तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे ॥11॥
हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले तो ॥12॥
तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका ह्मणे वर्म दावी सोपें ॥13॥

4492

दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥1॥
मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव माने सुख ॥2॥
मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि स्नान तेणें ॥3॥
वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥4॥
तिंहीं लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥5॥
यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं कवळ मागे ॥6॥
त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें। उिच्छष्ट तें खावें धणीवरी ॥7॥
वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी पिटी त्यांच्या छंदें ॥8॥
छंदें नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥9॥
विसरली वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥10॥
पूजा भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥11॥
ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका ह्मणे संगें भHांचिया ॥12॥

4493

भHजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें आळंगिल्या ॥1॥
आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥2॥
रुसलिया त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥3॥
क्रिया करी तुह्मां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥4॥
गोपिकांसी ह्मणे वैकुंठींचा पति । तुह्मीं माझ्या चित्तीं सर्वभावें ॥5॥
भाव जैसा माझ्याठायीं तुह्मी धरा । तैसा चि मी खरा तुह्मांलागीं ॥6॥
तुह्मां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुह्मां ग्वाही ॥7॥
ग्वाही तुह्मां आह्मां असे नारायण। आपली च आण वाहातसे ॥8॥
सत्य बोले देव भिHभाव जैसा। अनुभवें रसा आणूनियां ॥9॥
यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं एकी ॥10॥
एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥11॥
तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा तैसा ॥12॥
जैसा मनोरथ जये चित्तीं काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥13॥
पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥14॥
गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा चित्तीं ॥15॥
चित्तें ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥16॥
आवडे तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकिळक विसरोनि ॥17॥
निंदा स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुिद्ध कोणा॥18॥
कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव ह्मणुनि तया चुंबन देती ॥19॥
देती या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥20॥
नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका ह्मणे वाचा काया मनें ॥21॥

4494

मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौिळयांच्या ॥1॥
यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें । त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥2॥
करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि एकां लेंक ॥3॥
एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्तीं । ह्मणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥4॥
रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक दाखविलें ॥5॥
लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥6॥
कवतुक केलें सोंग बहुरूप । तुका ह्मणे बाप जगाचा हा ॥7॥

4495

जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥1॥
मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा देखे ॥2॥
देखे भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥3॥
पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥4॥
मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें ह्मणे बाळ देवा ॥5॥
बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे कागबग ॥6॥

गळां बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥7॥

न कळे जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौिळयांसी ॥8॥
सिंकीं उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥9॥
तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दुणी ॥10॥
दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष दुभत्याची आस धरूनियां ॥11॥
आशाबद्धा देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥12॥
मुळें याच देव न कळे तयांसी । चित्त आशापाशीं गोवियेलें ॥13॥
लेंकरूं आमचें ह्मणे दसवंती । नंदाचिये चित्तीं तो चि भाव ॥14॥
भाव जाणावया चरित्र दाखवी। घुसिळतां रवी डेरियांत ॥15॥
डेरियांत लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥16॥
हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी। देखोनियां करी चोज त्यासी ॥17॥
सिकवी विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥18॥
यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी माव देव त्यांसी ॥19॥
त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास कळों नेदी ॥20॥
नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्तीं । जाणतां चि होती अंधळीं तीं ॥21॥
अंधळीं तीं तुका ह्मणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥22॥

4496

ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न पविजे ॥1॥
न पविजे कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥2॥
वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं व्रततपें याग॥3॥
व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या संचितें गौिळयांची ॥4॥
यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥5॥
होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण गौिळयांचें ॥6॥
गौिळयांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रह्मादिकां तुका ह्मणे ॥7॥

4497

नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन मागे माये ॥1॥
माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥2॥
तयांवरी त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥3॥
घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर वाढवूनि॥4॥
उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि देव अवघियांसी॥5॥
यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता वाढला तो ॥6॥
वाढला तो सेवाभिHचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥7॥
करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥8॥
कृष्णासी सकळ गाइऩ घोडे ह्मैसी । समपिऩल्या दासी जीवें भाव॥9॥
जीवें भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी॥10॥
क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांचे ॥11॥
त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह काम करी चित्त त्यापें ॥12॥
त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण हा जेविला नाहीं कृष्ण॥13॥
कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा सोयरा भेटों कृष्णा ॥14॥
कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण हा भोजनीं पाचारिती ॥15॥
कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥16॥
कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुिश्चतां । धन्य मातापिता तुका ह्मणे ॥17॥

4498

कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण घ्या वो नारी आणिकी ह्मणे ॥1॥
ह्मणे कृष्णाविण कैसें तुह्मां गमे । विळ हा करमे वांयांविण ॥2॥
वांयांविण तुह्मीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥3॥
क्षणभरी याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥4॥
याचें सुख तुह्मां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥5॥
लटिकें हें तुह्मां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥6॥
अवघ्यांचा तुह्मीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥7॥
नावडे तुह्मांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥8॥
न करा हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥9॥
आणिका ही तुह्मा येती काकुलती। जवळी इिच्छती क्षण बैसों ॥10॥
बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख। एकी एक सुख सांगतील ॥11॥
सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती चित्तीं बाळा ॥12॥
बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका ह्मणे ॥13॥

4499

तुका ह्मणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥1॥
दिवस राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥2॥
याच्या मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट ताटस्थ चि ॥3॥
ताटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंिद्रयें व्यापार विसरलीं ॥4॥
विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार आहों कोठें ॥5॥
कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥6॥
विसरल्या आह्मीं कोणीये जातीच्या। वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥7॥
एक जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥8॥
खेळता भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चित्त त्यांचें ॥9॥
चित्तीं तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥10॥
जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ करूनियां ॥11॥
करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥12॥
त्याणीं केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥13॥
भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका ह्मणे पायीं गोविंदाचे ॥14॥

4500

गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद परि एक चि तो ॥1॥
एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । किल्पतील मनीं यावें जावें ॥2॥
जावें यावें तिहीं घरऴिचया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥3॥
विचारितां दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥4॥
लोक करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥5॥
लटिकीं करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥6॥
व्याही भाइऩ हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥7॥
एकासि च पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपित्त नाना भोग ॥8॥
भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना व्याही भाइऩ ॥9॥
लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती साचार वेगळा त्या ॥10॥
त्यांणीं मृित्तकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥11॥
पुरुषनारी त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥12॥
विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं सुख खेळतीया ॥13॥
यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें ॥14॥
खेळतों ते आह्मीं नव्हों नारीनर । ह्मणोनि विकार नाहीं तयां ॥15॥
तया ठावें आहे आह्मी अवघीं एक । ह्मणोनि निःशंक खेळतील ॥16॥
तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आह्मी कोणकोणें काय खेळों ॥17॥
काय खातों आह्मी कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी॥18॥
मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती काज न धरिती॥19॥
धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या जना नाइकती॥20॥
नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्तीं मनीं बैसलासे ॥21॥
बैसलासे हरि जयांचिये चित्तीं । तयां नावडती मायबापें ॥22॥
मायबापें त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥23॥
वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या अंतरीं गोविंदाचें ॥24॥
गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक वाउग्या न बोलती॥25॥
न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक जालें ॥26॥
एकविध सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥27॥
तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका ह्मणे हरि बाळलीला॥28॥

4501

लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥1॥
मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥2॥
नभाचा ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वािळते माता हातें त्यासि ॥3॥
हातें कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे ह्मणे तीस पोट धालें ॥4॥
पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भHीचें तें फार तुळसीदळ ॥5॥
तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार त्याहुनि क्षीरसागरा ॥6॥
क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भHीचें तें जळ गोड देवा ॥7॥
देवा भH जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति त्यांच्याठायीं ॥8॥
त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका ह्मणे करी सर्व काज ॥9॥

4502

जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं तैसें होणें लागे ॥1॥
लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन मायबाप ॥2॥
माय जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥3॥
जाला तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥4॥
मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा । देखिला सोहाळा ब्रह्मादिकीं ॥5॥
ब्रह्मांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं । तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥6॥
वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्याची आइऩ तैसा जाला ॥7॥
लाघव कळलें ब्रह्मयासी याचें । परब्रह्म साचें अवतरलें ॥8॥
तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता बोलियेला ॥9॥
लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भHी स्तोत्रें ॥10॥
भिHकाजें देवें केला अवतार। पृथ्वीचा भार फेडावया ॥11॥
पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥12॥
तया काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥13॥
स्वहित दासांचें करावयालागीं । अव्यH हें जगीं व्यHी आलें ॥14॥
लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें वाचा बोले हरी ॥15॥
हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घरासि गौिळयांच्या ॥16॥
गौिळये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥17॥
तरतील नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥18॥
पाप ऐसें नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥19॥
मुख माझें काय जो मी वणूप पार । मग नमस्कार घाली ब्रह्मा ॥20॥
ब्रह्मा नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥21॥
देव चि अवगा जालासे सकळ । गाइऩ हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥22॥
तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥23॥
दुजा भाव तुका ह्मणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥24॥

4503

कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे देव ऐसा ॥1॥
देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥2॥
कळला हा देव तया साच खरा । गाइऩ वत्सें घरा धाडी ब्रह्मा ॥3॥
ब्रह्मादिकां ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥4॥
जाणवेल देव गौिळयांच्या भावें । तुका ह्मणे सेवे संचित हें ॥5॥

4504

संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे वांयां परि त्याचें ॥1॥
त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाइऩवरी आणिक गाइऩ ॥2॥
गाइऩ दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव ह्मणे हरि बांधा त्या ही ॥3॥
त्याही तुह्मी बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाडएांतुनि ॥4॥
पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी खरा नारायण ॥5॥
नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥6॥
मेलीं हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका ह्मणे ॥7॥

4505

तुका ह्मणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती कांबळीं करुनि ध्वजा ॥1॥
करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ दगडाचे ॥2॥
दगडाचे टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥3॥
नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ सावळा तयामध्यें ॥4॥
मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव काळें नाहीं तयां ॥5॥
तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी लोटांगणीं ॥6॥
निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका ह्मणे संगीं क्रीडे तयां ॥7॥

4506

तयांसवें करी काला दहींभात । सिदो†या अनंत मेळवुनी ॥1॥
मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें कांहीं उरों नेदी ॥2॥
नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं साचें द्यावें तेथें ॥3॥
द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा वेव्हार सांडवावा ॥4॥
वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥5॥
द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि खावें त्यांचें तुक ॥6॥
तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे गति भला बुरा ॥7॥
राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें जैसें तैसें ॥8॥
तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां गोपाळांसि ॥9॥
गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥10॥
त्यांचिये मुखींचे काढूनियां घांस। झोंबतां हातांस खाय बळें ॥11॥
बळें जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥12॥
पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील मांदीं मेळवुनी ॥13॥
मांदीं मेळवुनी धणी दिली आह्मां। तुका ह्मणे जमा केल्या गाइऩ ॥14॥

4507

केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें त्यासरिसे थाट चाले ॥1॥
थाट चाले गाइऩ गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥2॥
सोयी लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥3॥
तयांचिये चित्तीं बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥4॥
सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका ह्मणे जुगें घडी जाय ॥5॥

4508

जाय फाकोनियां निवडितां गाइऩ । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥1॥
घराचिये सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे॥2॥
गोविंदे वेधिलें तुका ह्मणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥3॥

4509

संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुिश्चत्त गोपाळ आला दिसे ॥1॥
गोपाळ गुणाचा ह्मणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥2॥
उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली॥3॥
दिठी घाली माता विश्वाच्या जनका । भिHचिया सुखा गोडावला ॥4॥
लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला देवी ॥5॥
देवी ह्मैसासुर मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥6॥
हरि तुका ह्मणे अवघा एकला । परि या धाकुला भHासाटीं ॥7॥

4510

भHीसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी डोळे देव ॥1॥
देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय ह्मणे कोण येथें दुजें ॥2॥
दुजें येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥3॥
देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि ॥4॥
यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥5॥
लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥6॥
सांग ह्मणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रह्मांड देखे माजी ॥7॥
माजी जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भHांकारणें बाळलीला ॥8॥
लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन देवादिदेव ॥9॥
देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां मायबापें ॥10॥
मायबाप ह्मणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥11॥
तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि मी च ॥12॥
मीं च ह्मणउनि जें जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥13॥
तें मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रह्मांडांत ॥14॥
ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥15॥
मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥16॥
निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका ह्मणे भूतीं नारायण ॥17॥

4511

नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥1॥
येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा ॥2॥
देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुिद्ध॥3॥
बुद्धीचा पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्तीं ॥4॥
चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥5॥
तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥6॥
चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकिळक देव देखे ॥7॥
देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥8॥
काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । ह्मणउनि भाव धरूनियां ॥9॥
यांसि कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥10॥
गोपाळांसि डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥11॥
पसरूनि मुख गििळयेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥12॥
संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । ह्मणती ते आतां कळलांसी ॥13॥
कळला हा तुझा देह नव्हे देवा । गििळला वोणवा आणीक तो ॥14॥
तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥15॥
सीण उरे तुका ह्मणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥16॥

4512

भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥1॥
सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं ॥2॥
आजि आह्मां येथें राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥3॥
न वंचत्या गाइऩ जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥4॥
पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥5॥
गोपाळांसि ह्मणे वैकुंठनायक । भले तुह्मी एक पुण्यवंत ॥6॥
करी तुका ह्मणे करवी आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥7॥

4513

काय आह्मां चाळविसी वायांविण । ह्मणसी दुरून देखिलासि ॥1॥
लावूनियां डोळे नव्हतों दुिश्चत । तुज परचित्त माव होती ॥2॥
होती दृिष्ट आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची झाकुं ॥3॥
जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गििळयेला वाचा धूर आगी ॥4॥
आगी खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥5॥
भोंवतीं आपणा मेळविलीं देवें । तुका ह्मणे ठावें नाहीं Yाान ॥6॥

4514

नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥1॥
जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले॥2॥
वादियासि भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥3॥
दुरावले दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥4॥
चित्तीं द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥5॥
नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥6॥
जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका ह्मणे खरी खेप त्यांची ॥7॥

4515

खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥1॥
मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥2॥
ओवािळलें तिनें करूनि आरती । पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥3॥
पुसे पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥4॥
कवतुका कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥5॥
नयन गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥6॥
तेव्हां कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥7॥
हळुहळु त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥8॥
तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें गोविंदाच्या ॥9॥
दावी तुका ह्मणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥10॥

4516

काय आतां यासि ह्मणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥1॥
माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥2॥
क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥3॥
करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥4॥
तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका ह्मणे परी आपुलाल्या ॥5॥

4517

आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥1॥
खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥2॥
आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥3॥
गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण ह्मणे दुजा ॥4॥
जाणोनि गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥5॥
सांगे सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुह्मी माझा ॥6॥
मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥7॥
माझे हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥8॥
एका समतुकें अवघेचि राहा । जाइऩल तो पाहा धरा चेंडू ॥9॥
चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥10॥
चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकिळक पाहात चि ॥11॥
पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं ह्मणे धरा ॥12॥
धरावा तयानें त्याचें बळ ज्यासि। येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥13॥
नव्हे काम बळ बुिद्ध नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥14॥
विचारीं पडिले देखिले गोपाळ । या ह्मणे सकळ मजमागें ॥15॥
मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का बहुत जन ॥16॥
चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग पाहोनियां ॥17॥
या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥18॥
पंथ जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥19॥
हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥20॥
पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥21॥
वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥22॥
सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं नये ॥23॥
नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा ॥24॥
रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥25॥
लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥26॥
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति गोपाळांची॥27॥
गोपाळांचा धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें॥28॥
साया धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभािळलें ॥29॥
सांभािळलें तुका ह्मणे सकळ हि । सुखी जाले ते ही हरिमुखें॥30॥

4518

मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥1॥
माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥2॥
जळांत पाहातां हाडति या दृिष्ट । ह्मणे जगजेठी ऐसें नव्हे ॥3॥
नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें चित्त लावा वरी ॥4॥
वरी देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । ह्मणती गोपाळा आतां कैसें ॥5॥
कैसें करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥6॥
डोहो बहु खोल काळया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥7॥
जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि ॥8॥
त्यासि नारायण ह्मणे राहा तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥9॥
वरि जातां वरि पाहाती गोपाळ । ह्मणति सकळ आह्मी नेणों ॥10॥
नेणों ह्मणती हें करितोसि काइऩ। आह्मां तुझी आइऩ देइल सिव्या ॥11॥
आपुलिया कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टािळयेलें ॥12॥
निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥13॥
खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू तळीं ॥14॥
तळील नेणती तुका ह्मणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥15॥

4519

नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥1॥
न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । ह्मणीतलें गडे सांभाळावें ॥2॥
सांभाळ करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा ह्मणे बरें ॥3॥
बरें विचारुनी करावें कारण । ह्मणे नारायण ब†या बरें ॥4॥
बरें ह्मणउनि तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥5॥
तयासवें उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥6॥
येतां त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥7॥
पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥8॥
न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥9॥
मायबापें तुका ह्मणे न देखती । ऐसें दुःख चित्तीं गोपाळांच्या ॥10॥

4520

गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची ॥1॥
जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । ह्मणती तुह्मांपासीं देव होता ॥2॥
देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥3॥
आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । ह्मणउनि ऐशी परि जाली ॥4॥
जाणविल्याविण कैसें कळे त्यांसि। शाहाणे तयांसि कळों आले ॥5॥
कळों आलें तीहीं काुंफ्द शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥6॥
होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥7॥
सांगे आतां हरि तुह्मां आह्मां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥8॥
यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥9॥
परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका ह्मणे माता लोकपाळ॥10॥

4521

पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥1॥
काय ऐसें पाप होतें आह्मांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥2॥
एकांचिये डोळां असुं बाहएात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥3॥
जळतील एकें अंतर्बाहएात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥4॥
निवांत चि एकें राहिलीं नििंश्चत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥5॥
त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या गोपाळांवांचूनियां ॥6॥
वांचणें तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥7॥
सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥8॥
नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव सांडियेलें ॥9॥
सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्तीं तो गोपाळ धरुनि जाती ॥10॥
तिरीं माना घालूनियां उभ्या गाइऩ । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥11॥
यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली। दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥12॥
यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥13॥
मायबाप तुका ह्मणे सहोदर । तोंवरी च तीर न पवतां ॥14॥

4522

तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥1॥
कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥2॥
मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥3॥
अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥4॥
जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका ह्मणे कुडी भावना हे ॥5॥

4523

भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥1॥
पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न करवे ॥2॥
न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥3॥
अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥4॥
गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती तीं ॥5॥
तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥6॥
मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका ह्मणे अंतीं कळों आलें ॥7॥

4524

आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥1॥
होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं ॥2॥
आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली ॥3॥
दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥4॥
भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥5॥
गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥6॥
चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका ह्मणे देवा कारण हें ॥7॥

4525

काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥1॥
लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥2॥
उघवला खांब कदऩळीचा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥3॥
पाहिला सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥4॥
विसरु हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥5॥
दिसतसे रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥6॥
पाहिलें पताौनि काळा दुष्टाकडे । मग ह्मणे कुडें जालें आतां ॥7॥
आतां हा उठोनि खाइऩल या बाळा । देइऩल वेल्हाळा माय जीव ॥8॥
जीव याचा कैसा वांचे ह्मणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥9॥
रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका ह्मणे ॥10॥

4526

ह्मणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥1॥
त्याचें आइकोन निष्ठ‍ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥2॥
तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली वेगीं ॥3॥
वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आह्मांवरीं ॥4॥
वरि उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥5॥
संचार करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥6॥
अवचिता नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥7॥
मोठएानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥8॥
जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥9॥
यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । काऑयाकृतांतधूदकारें ॥10॥
कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥11॥
दोघांमध्यें जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥12॥
चिंतावला चित्तीं तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥13॥
जाला सावकाश झेंप घाली वरी। तंव ह्मणे हरि मुिष्टघातें ॥14॥
तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा। हरावया जैसा जीव जाला ॥15॥
आठवले काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥16॥
कल्हारीं संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥17॥
यांस तुका ह्मणे नाहीं भHीविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥18॥

4527

निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेिष्टयेला ॥1॥
लहानथोरें होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥2॥
निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥3॥
एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती ॥4॥
यथेष्ट भिक्षलीं पोट धाये वरी । तंव ह्मणे हरि पुरे आतां ॥5॥
आतां करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥6॥
यासि नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥7॥
चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥8॥
विसरु न पडे संवगडएा गाइऩ । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥9॥
त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती येथें हरि ॥10॥
हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका ह्मणे देव आला वरी ॥11॥

4528

अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥1॥
आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि॥2॥
गडियांसि ह्मणे वैकुंठनायक । या रे सकिळक मजपाशीं ॥3॥
मजपाशीं तुह्मां भय काय करी । जविळ या दुरी जाऊं नका ॥4॥
कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । ह्मणती नवल चला पाहों ॥5॥
पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आिंळगिले ॥6॥
आल्या गाइऩ वरी घालितील माना । वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥7॥
लोटती सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥8॥
कुर्वाळलीं आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥9॥
त्यां च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥10॥
याति वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥11॥
दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश। तुका ह्मणे आस निरसली ॥12॥

4529

आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥1॥
पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥2॥
हाका आरोिळया देउनि नाचती । एक सादाविती हरि आले ॥3॥
आरंधीं पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥4॥
लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥5॥
आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥6॥
आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका ह्मणे जन परिचयें ॥7॥

4530

जननी हे ह्मणे आहा काय जालें । शरीर रिक्षलें काय काजें ॥1॥
काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें ॥2॥
हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे ॥3॥
एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥4॥
करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका ह्मणे ॥5॥

4531

शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥1॥
आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥2॥
हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥3॥
गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥4॥
थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥5॥
आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥6॥
नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥7॥
नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥8॥
तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥9॥
सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥10॥
हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥11॥
सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥12॥
मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका ह्मणे ॥13॥

4532

नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आिंळगिलीं ॥1॥
हरि लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥2॥
पारणें तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रह्म ॥3॥
ब्रह्मानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥4॥
घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥5॥
दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण॥6॥
नारायण तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥7॥
यांचें ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥8॥
हीं नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥9॥
सेवाॠणें तुका ह्मणे रूपधारी । भHांचा कैवारी नारायणा ॥10॥

4533

नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥1॥
बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥2॥
मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥3॥
सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥4॥
लोक गेले कामा गाइऩपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥5॥
लोभ दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥6॥
आशेचे बांधले तुका ह्मणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥7॥

4534

जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥1॥
येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं॥2॥
इंद्रा दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥3॥
हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । ह्मणती गोपाळा बरें नव्हे ॥4॥
नव्हे तें चि करी न भे किळकाळा । तुका ह्मणे लीळा खेळे देव ॥5॥

4535

खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव ह्मणे तयां भेऊं नका ॥1॥
नका धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौिळयांसि ॥2॥
गौिळयांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥3॥
वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥4॥
नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका ह्मणे वरि भारवाही ॥5॥

4536

भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥1॥
अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥2॥
मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुिद्ध िस्थर ॥3॥
बुिद्ध िस्थर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥4॥
लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका ह्मणे तेणें दुःखी होती ॥5॥

4537

दुःखी होती लोभें करावें तें काइऩ । उडतील गाइऩ म्हैसी आतां ॥1॥
आणीकही कांहीं होइऩल अरिष्ट । नायिके हा धीट सांगितलें ॥2॥
सांगों चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥3॥
रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥4॥
क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका ह्मणे भाग न लभती ॥5॥

4538

भाग त्या सुखाचे वांकडएां बोबडएां । आपलिया गडएां भाविकांसि ॥1॥
भारवाही गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥2॥
काला करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥3॥
खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्तीं कवणाचें ॥4॥
कवणाचें चाले तुका ह्मणे बळ । जयासी गोपाळ साहए जाला ॥5॥

4539

जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥1॥
तातडिया मेघां आYाा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥2॥
नेदाविया काइऩ म्हसी वांचों लोक । पुरा सकिळक सिळाधारीं ॥3॥
धाक नाहीं माझा गोविळयां पोरां । सकिळक मारा ह्मणे मेघां ॥4॥
ह्मणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥5॥
मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया ॥6॥
अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका ह्मणे तइप देव दुरी ॥7॥

4540

देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान॥1॥
नाडलीं आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥2॥
फारें चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥3॥
विश्वासावांचुनि कळों नये खरा । अभHां अधीरा जैसा तैसा ॥4॥
जैसा भाव तैसा जविळ त्या दुरि । तुका ह्मणे हरि देतो घेतो ॥5॥

4541

तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । ह्मणउनि धारा घाली सिळा ॥1॥
घाली धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥2॥
देखती पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥3॥
विचार पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ ह्मणती केला ॥4॥
लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥5॥
आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥6॥
यांचिया विचारें होणार ते काइऩ । तुका ह्मणे ठायीं वेडावलीं ॥7॥

4542

वेडावलीं काय करावें या काळीं । ह्मणे वनमाळी गोपाळांसि ॥1॥
शिरी धरूं गोवद्धऩन उचलूनि । ह्मणे तुह्मी कोणी भिऊं नका ॥2॥
नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या हाका आरोिळया ॥3॥
अशंकित चित्तें न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें ह्मणती चला ॥4॥
चित्ती धाक परि जवळी अनंत । तुका ह्मणे घात होऊं नेदी ॥5॥

4543

नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥1॥
आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥2॥ 

पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥3॥

आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥4॥
निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥5॥
दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥6॥
सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका ह्मणे ऐसा कृपावंत ॥7॥

4544

कृपावंतें हाक दिली सकिळकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥1॥
निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवद्धऩन उचलिला ॥2॥
लाविले गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काुंफ्दे रडे कोणी धाकें ॥3॥
धाकें हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥4॥
तयाखालीं गाइऩ वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकिळक जीवजाति ॥5॥
जिहीं ह्मणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥6॥
जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका ह्मणे ॥7॥

4545

त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । किळकाळासि वास पाहों नेदी ।1॥
पाउस न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥2॥
येउनि दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळांचिये ॥3॥
शिळांचिये धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥4॥
एक सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आह्मी ऐसे ॥5॥
ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । ह्मणे तुह्मीं आतां हात सोडा ॥6॥
हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥7॥
दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥8॥
भार आह्मांवरि घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥9॥
निमित्य अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥10॥
सिणले हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥11॥
यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका ह्मणे वाचा वाचाळ ते ॥12॥

4546

वाचाळ लटिके अभH जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥1॥
बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधऑयांचे ॥2॥
आसुडिल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥3॥
लटिका चि आह्मीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि ॥4॥
आलें कळों तुका ह्मणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥5॥

4547

सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं॥1॥
लोटांगणीं आले होऊनियां दीन । मग नारायण ह्मणे भलें ॥2॥
भला आजि तुह्मी केला साच पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥3॥
लागती चरणा सकळ ते काळीं । आह्मांमध्यें बळी तूं चि एक ॥4॥
एका तुजविण न यों आह्मी कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥5॥
आजिवरि आह्मां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥6॥
तुझा पार आह्मी नेणों नारायणा । नखीं गोवद्धऩना राखियेलें ॥7॥
राखियेलें गोकुळ आह्मां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥8॥
वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकिळक ॥9॥
सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥10॥
त्यासि कळों आला वैकुंठनायका। तुका ह्मणे लोक निर्भर ते ॥11॥

4548

लोकां कळों आला देव आह्मांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥1॥
शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥2॥
मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥3॥
कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चित्त जालें त्यांचें ॥4॥
त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च वाव सुख जालें ॥6॥
सुखें तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥6॥
चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका ह्मणे मनीं समाधान ॥7॥

4549

समाधान त्यांचीं इंिद्रयें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥1॥
गोविंदाचा जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥2॥
काज काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥3॥
माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥4॥
दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका ह्मणे सुखें कृष्णाचिया ॥5॥

4550

कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥1॥
कळलें चि ऩाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥2॥
विसरु कामाचा तुका ह्मणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥3॥

4551

जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥1॥
कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥2॥
कवतुकासाठीं भH देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया॥3॥
यासि नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भHा मुखें ॥4॥
मुखें भHांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥5॥
दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥6॥
तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भHांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥7॥
द्वेषियाचा संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥8॥
करितां आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥9॥
पतन उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥10॥
संतसेवीं जोडे महालाभरासी । तुका ह्मणे यासि नाश नाहीं ॥11॥

4552

नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥1॥
सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥2॥
येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥3॥
सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाइऩ वत्स पशु जीवां ॥4॥
वारला पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका ह्मणे देवावांचूनियां ॥5॥

4553

यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा ह्मणे देव ॥1॥
देव राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥2॥
दासां दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥3॥
नाहीं मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥4॥
एवढें भHांचें सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका ह्मणे ॥5॥

4554

काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया ह्मणे हरि वोसरला ॥1॥
वोसरला मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥2॥
कवतुक जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥3॥
भावें तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥4॥
गीत गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥5॥
वत्सें गाइऩ पशू नाचती आनंदें । वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥6॥
चित्त वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥7॥
तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥8॥
गोविंदाचा संग तुका ह्मणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥9॥

4555

गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥1॥
इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥2॥
आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं शिळाधारीं ॥3॥
रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां ॥4॥
न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती अपमान ॥5॥
माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥6॥
पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका ह्मणे ॥7॥

4556

नाचतां देखिलीं गाइऩ वत्सें जन । वििस्मत होऊन इंद्र ठेला ॥1॥
लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें ॥2॥
येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निविऩघ्न तें ॥3॥
विचारितां उचलिला गोवद्धऩन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥4॥
आला गौिळयांच्या घरा नारायण । करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥5॥
त्यांच्या पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रह्मयासि ॥6॥
सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥7॥
समागमें गाइऩ वत्स पुण्यवंता । देह कुर्वािळतां अंगसंग ॥8॥
संग जाला मायबापां लोकपाळां । आिंळगिती गळा कंठाकंठ ॥9॥
करिते हे जाले स्तुती सकिळक । देव इंद्रादिक गोविंदाची ॥10॥
करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव पूजियेला॥11॥
पुष्पांजुळी मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥12॥
नामाचे गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥13॥
तो सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥14॥
दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥15॥
भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका ह्मणे भेटी गोविंदाचे ॥16॥

4557

गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥1॥
भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥2॥
वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या॥3॥
सकळ ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा ह्मणे घरा ॥4॥
राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें । पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥5॥
छंद तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥6॥
त्यांच्या तुका ह्मणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥7॥

4558

समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥1॥
अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकिळकां ॥2॥
सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥3॥
सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥4॥
त्यां जाला निर्धार हरि आह्मांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥5॥
निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकिळक नारायणें ॥6॥
नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका ह्मणे नांवा अनुसरे त्या ॥7॥

4559

ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे॥1॥
हें सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥2॥
आहे तुका ह्मणे धर्म संस्थापणें । केला नारायणें अवतार॥3॥

4560

अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा॥1॥
परपीडा करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥2॥
लाविलें लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥3॥
दुष्टजन परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥4॥
न साहवे दुःख भHांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥5॥
रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥6॥
उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥7॥
कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥8॥
पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला ॥9॥
जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका ह्मणे राज्य सैन्य जन ॥10॥

4561

सैन्य जन हांसे राया जालें काइऩ । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥1॥
आपणा आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भिH नाहीं ॥2॥
नाहीं याचा त्याचा भाव एकविध । ह्मणउनि छंद वेगळाले ॥3॥
वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती अवघीं हरि ॥4॥
हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया भावें तुका ह्मणे ॥5॥

4562

द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक॥1॥
देहादिक कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥2॥
नारायण जोडे एकविध भावें । तुका ह्मणे जीवें जाणें लागे ॥3॥

4563

जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । ह्मणऊनि जन हांसे कंसा ॥1॥
सावध करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥2॥
जन वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले॥3॥
झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम ॥4॥
बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप ॥5॥
रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका ह्मणे भूतीं देव जाला ॥6॥

4564

जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्तीं । भेद भयवृित्त उरली आहे ॥1॥
उरली आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥2॥
तोंवरि हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥3॥
देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥4॥
भेदें तुका ह्मणे अंतरे गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥5॥

4565

वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥1॥
भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥2॥
जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥3॥
येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं हाणितलें ॥4॥
त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका ह्मणे सत्तानायक हा ॥5॥

4566

नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥1॥
उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभHाचा॥2॥
अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥3॥
सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥4॥
मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकिळक एक राज्य ॥5॥
राज्य दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥6॥
सोडवणे धांवे भHाच्या कैवारें । तुका ह्मणे करें शस्त्र धरी ॥7॥

4567

धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥1॥
दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि व्याली ॥2॥
व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥3॥
माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥4॥
कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका ह्मणे ॥5॥

4568

दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥1॥
हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत ह्मणों यासि ॥2॥
यासि कळावया एक भिHभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोिळतां ॥3॥
धांडोिळतां श्रुति राहिल्या नििश्चत । तो करी संकेत गोपींसवें ॥4॥
गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां ॥5॥
न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥6॥
वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका ह्मणे वाचा नातुडे तो ॥7॥

4569

तो बोले कोमळ निष्ठ‍ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥1॥
करावया दास्य भHांचें निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥2॥
दिलें उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥3॥
त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥4॥
शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥5॥
तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभािळत ॥6॥
तळमळ नाहीं तुका ह्मणे चित्ता । भHांचा अनंता भार माथां ॥7॥

4570

मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥1॥
ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥2॥
वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥3॥
नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥4॥
कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका ह्मणे वाचा संतनिंदा ॥5॥

4571

वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥1॥
ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥2॥
लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं ॥3॥
देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥4॥
येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया वाचा ॥5॥
काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥6॥
ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका ह्मणे चित्तीं ॥7॥

4572

चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥1॥
वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा ॥2॥
चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥3॥
न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां॥4॥
चुकवुनि जन्म देइऩल आपणा । भजा नारायणा तुका ह्मणे ॥5॥

4573

भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्तीं हेवा दुजा कांहीं ॥1॥
दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥2॥
ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें तैशा भावें ॥3॥
भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे सकिळक मथुरेचे ॥4॥
मथुरेचे लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥5॥
राज्य करी गोपीयादवांसहित । कमिऩलें बहुतकाळ तेथें ॥6॥
तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका ह्मणे ॥7॥

4574

रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥1॥
रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥2॥
कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥3॥
उभारिलीं दुगॉ दारवंठे फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥4॥
शोभलें उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥5॥
आला नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥6॥
निवडीना याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥7॥
नारायणें दिलीं अक्षइऩ मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि॥8॥
सकळ ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरH नारीनर ॥9॥
रचिलें तें देवें न मोडे कवणा । बिळयांचा राणा नारायण ॥10॥
बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका ह्मणे मुखीं गाती ओंव्या ॥11॥

4575

गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥1॥
ॠिद्धसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपित्त सर्वां घरीं ॥2॥
घरीं बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्त्तन नरनारी ॥3॥
नारीनर लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥4॥
गोविंदें गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका ह्मणे ॥5॥

4576

कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य देव ॥1॥
द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥2॥
पाळी वेदआYाा ब्राह्मणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें॥3॥
अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥4॥
अभिमान नाहीं तुका ह्मणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥5॥

4577

धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रह्म िक्षती उतरलें॥1॥
उत्तम हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी॥2॥
दिनानाथिब्रदें रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥3॥
ॠषीं मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥4॥
बहु कासावीस जाला भHांसाटीं । तुका ह्मणे आटी सोसियेली ॥5॥

4578

सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥1॥
वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥2॥
नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका ह्मणे ऐसी िब्रदावळी॥3॥

4579

िब्रदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥1॥
सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा ॥2॥
होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती भH मुख लावूनियां ॥3॥
याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥4॥
निज सुख तुका ह्मणे भHां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥5॥

4580

भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाइऩवत्सां ॥1॥
गाती धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥2॥
भिH नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥3॥
रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भH आणि देव भिन्न नाहीं ॥4॥
नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका ह्मणे आह्मांसहित गेला ॥5॥

4581

गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥1॥
आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥2॥
कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥3॥
जातों येतों आह्मी देवाचे सांगांतें । तुका ह्मणे गात देवनाम ॥4॥

4582

मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥1॥
वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भिH नेणें भाव नाहीं मनीं ॥2॥
नाहीं जालें Yाान पाहिलें अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥3॥
नाहीं मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥4॥
चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥5॥
देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों तीं ॥6॥
तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥7॥
रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें कैचें बोलावया ॥8॥
बोलावया पुरे वाचा माझी कायी। तुका ह्मणे पायीं ठाव द्यावा ॥9॥

4583

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष ये मूतिऩ विठोबाची ॥1॥
चहुंयुगांचें हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥2॥
एवढें करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥3॥
दावुनि सकळ प्रमाणाच्या युिH । जयजयकार करिती अवघे भH ॥4॥
भिH नवविधा पावली मुळची । जनादऩननामाची संख्या जाली ॥5॥
नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसििद्ध ॥6॥
सीमा न करवे आणीक ही सुखा। तुका ह्मणे देखा पांडुरंगा ॥7॥

<poem>

हे साहित्य भारतात तयार झालेले असून ते आता प्रताधिकार मुक्त झाले आहे. भारतीय प्रताधिकार कायदा १९५७ नुसार भारतीय साहित्यिकाच्या मृत्युनंतर ६० वर्षांनी त्याचे साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. त्यानुसार १ जानेवारी १९५६ पूर्वीचे अशा लेखकांचे सर्व साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते.