रूप पालटू शिक्षणाचे/क्रीडामहोत्सव
ज्ञान प्रबोधिनी समाजाच्या सर्व क्षेत्रांत विकासाची कामे करीत आहे. क्रीडा क्षेत्रातही
गेली बारा वर्षे निगडीच्या नवनगर विद्यालयात काम चालू आहे.
‘मन वज्र हवे अन् मनगट ते पोलाद' या स्वामी विवेकानंदांच्या विचारानुसार आपल्या
मनगटाची ताकद आजमावण्यासाठी ज्ञान प्रबोधिनी नवनगर विद्यालयाच्या कार्यकर्त्यांनी
१९८८ सालापासून क्रीडास्पर्धा (Mini Olympics) सुरू केल्या.
आपण दररोज एखाद्या खेळाचा सराव करीत असलो तरी तो सराव योग्य दिशेने
चालू आहे ना ? त्यामुळे आपले नैपुण्य (performance) उंचावते आहे ना ? हे
तपासण्यासाठी दुस-या व्यक्तीबरोबर स्पर्धा करणे गरजेचे असते. तसेच ज्याप्रमाणे
ऑलिम्पिक क्रीडास्पर्धांमध्ये जगातील सर्व राष्ट्रे परस्परांमधील भेदभाव, हेवेदावे
विसरून, अत्यंत चुरशीने स्पर्धेत भाग घेतात व नवनवीन विक्रम प्रस्थापित करतात
आणि आपले क्रीडाक्षेत्रातील नैपुण्य दाखवून प्रेक्षकांची शाबासकी मिळवितात,
त्याचप्रमाणे पिंपरी-चिंचवड परिसरातील शाळांमधील खेळाडूंनी एकत्र येऊन, आपले
क्रीडा कौशल्य तपासून बघावे, मैत्रीच्या नात्याने तरीसुद्धा अत्यंत चुरशीने स्पर्धांमध्ये
भाग घ्यावा, कौशल्यप्राप्त खेळाडूंचा खेळ जवळून बघावा, विचारांची देवाण-घेवाण
करावी या हेतूने या स्पर्धाना सुरुवात करण्यात आली.
पुणे शहराची तुलना करता पिंपरी-चिंचवड औद्योगिक परिसर हा नव्याने
विकसित होणारा परिसर आहे. पुण्याला क्रीडा संस्कृतीची परंपरा लाभलेली आहे.
त्याचप्रमाणे पिंपरी-चिंचवड परिसरात क्रीडा संस्कृतीचे रोपण करावे, ज्यायोगे या
भागातील खेळाडूंनासुद्धा विविध संधी उपलब्ध होतील या विचाराने क्रीडास्पर्धाची
मुहूर्तमेढ रोवली गेली.
उद्दिष्टे
- पिंपरी-चिंचवड परिसरात क्रीडेचे वातावरण निर्माण करणे.
- शाळांमधून विविध खेळांचा प्रचार व प्रसार वाढविण्यासाठी चुरशीची
स्पर्धा उपलब्ध करून देणे.
- परिसरातील खेळाडू, पंच, क्रीडाशिक्षक, पालक, क्रीडासंघटक,
क्रीडाप्रशिक्षक, क्रीडाप्रेमींचे संघटन करणे.
- नि:पक्षपाती, उत्कृष्ट व आदर्श संयोजनाचा नमुना उभारणे.
रूप पालटू शिक्षणाचे(२७)
सन १९८६ ला सर्वप्रथम नवनगर विद्यालयापुरत्याच, आंतरपथकीय मैदानी स्पर्धा
या स्वरूपात या स्पर्धा होत असे. नंतर त्याचे रूपांतर क्रीडामहोत्सवात झाले.
सन १९८८ पासून प्रथमच या स्पर्धा आंतरशालेय स्तरावर सुरू करण्यात आल्या.
पहिल्या वर्षी नवनगर विद्यालय आणि पिंपरी-चिंचवड मूक बधिर विद्यालय अशा
दोनच शाळा सहभागी होत्या.
१९८८ सालापासून १९९८ सालापर्यंत या क्रीडामहोत्सवात किती शाळांनी भाग
घेतला व कोणकोणते खेळ समाविष्ट होते याचा गोषवारा खालील प्रमाणे -
| वर्ष | सहभागी शाळांची संख्या | स्पर्धा क्रीडाप्रकार |
| १९८८-८९ | ०२ | मैदानी स्पर्धा |
| १९८९-९० | ०४ | मैदानी स्पर्धा |
| १९९०-९१ | ०७ | मैदानी स्पर्धा, कबड्डी, खो-खो |
| १९९१-९२ | ११ | मैदानी स्पर्धा, कबड्डी,
खो-खो, लंगडी, गोल खो-खो, व्हॉलीबॉल, फूटबॉल, पोहणे, टेबल टेनिस, बॅडमिंटन, कुस्ती, सूर्यनमस्कार |
| १९९३-९४ | १७ | वरीलप्रमाणे+ क्रॉसकंट्री |
| १९९४-९५ | ३२ | वरीलप्रमाणे |
| १९९५-९६ | ३५ | वरीलप्रमाणे |
| १९९६-९७ | ४२ | वरीलप्रमाणे |
| १९९७-९८ | ४४ | वरीलप्रमाणे व बुद्धिबळाचा
नव्याने समावेश |
| १९९८-९९ | ५१ | वरीलप्रमाणे |
| १९९९-२००० | ३६ | वरीलप्रमाणे |
क्रॉसकंट्री ही स्पर्धा १० वर्षांखालील वयोगटापासून ते खुल्या गटापर्यंत घेण्यात
येतात तर बाकी सर्व स्पर्धासाठी इ. पाचवी ते दहावीच्या शालेय विद्याथ्र्यांचा सहभाग
असतो.
याशिवाय पालक, शिक्षक व रोटेरियन यांच्यासाठी सूर्यनमस्कार, धावणे, संगीत
खुर्ची, बॅडमिंटन, टेबल टेनिस यांचे आयोजन १९९० ते १९९६ सालापर्यंत करण्यात
अरह्मवेक्षणकेसाहन मिळत असे.
रूप पालटू शिक्षणाचे (२८) १९९२ साली क्रीडावैद्यक तज्ज्ञ डॉ. राजीव शारंगपाणी व क्रीडा मानसतज्ज्ञ डॉ. पं.
म. आलेगांवकर यांनी आरोग्य व स्वास्थ्य या विषयावर आयोजित केलेल्या परिसंवादात
शिक्षक, पालक,मार्गदर्शक, खेळाडू व विद्यार्थी यांना मार्गदर्शन केले.
कार्यवाही
क्रीडामहोत्सव आयोजन करीत असताना त्यात नेमकेपणा, सुटसुटीतपणा यावा या
दृष्टीने दर वर्षी १५ डिसेंबर ते २२ डिसेंबर हा कालावधी या क्रीडामहोत्सवासाठी निश्चित
केलेला असतो.
द्वितीय सत्र सुरू झाल्यानंतर प्रथम क्रीडा अध्यापकांची बैठक घेऊन खेळांची व
वेळापत्रकाची निश्चिती केली जाते. त्यानंतर स्पर्धेच्या नियमांचे, वेळापत्रकाचे एक
परिपत्रक काढून ते परिसरातील शाळांमध्ये पोहचविण्यात येते. दि. २५ नोव्हेंबरपासून
सर्व स्पर्धाचे प्रवेश अर्ज विद्यालयात उपलब्ध करून दिले जातात. दि. ७ डिसेंबरपर्यंत
आवश्यक त्या सर्व बाबींची पूर्तता करून स्पर्धक शाळा त्यांचे अर्ज विद्यालयात आणून
देतात. सर्व अर्जाची छाननी केली जाते. यासाठी क्रीडाशिक्षक किंवा विषय शिक्षकांची
सुद्धा मदत घेतली जाते. सर्व खेळांच्या भाग्यपत्रिका त्या त्या खेळाच्या स्पर्धेच्या
आदल्या दिवशी तयार केल्या जातात. १९९४ सालापासून मैदानी स्पर्धासाठी खेळाडूंना
क्रमांक देणे, त्यांनी संपादिलेली वेळ-अंतर इत्यादीची नोंद करणे, तसेच मैदानी स्पर्धेत
प्राथमिक फे-यांमधून उपत्य व अंतिम फेरीसाठी कोणते खेळाडू निवडले आहेत याची
नोंद व माहिती, त्याचप्रमाणे सर्वसाधारण नैपुण्यपदासाठी क्रमांक, विजेतेपद,
उपविजेतेपद यांना गुणांकन देऊन निश्चिती करणे इत्यादीसाठी संगणकाचा वापर
करण्यात येत आहे.
क्रीडामहोत्सवासाठी आर्थिक पाठबळाचीसुद्धा नितांत आवश्यकता असते.
१९९० मध्ये अनेक पुरस्कर्त्यांपैकी एक असा रोटरी क्लब-निगडी हा होता. एकूणच
ज्ञान प्रबोधिनीच्या नीटनेटक्या संयोजनावर समाधान व्यक्त करून १९९१ सालापासून
संपूर्ण क्रीडामहोत्सवाची आर्थिक बाजू आजपर्यंत रोटरीने सांभाळली आहे. त्यामुळे
‘ज्ञान प्रबोधिनी नवनगर विद्यालय आयोजित व रोटरी क्लब ऑफ निगडी प्रायोजित
रोटरी क्रीडामहोत्सव' असे या क्रीडास्पर्धाचे नामांतरण करण्यात आले.
१९९३ सालापासून ‘पप्पू' हे या महोत्सवासाठी बोधचिह्न म्हणून निश्चित केले.
मैदानी स्पर्धा आयोजनासाठी संगणकाचा वापर
शाळांच्या वाढत्या सहभागाबरोबरच स्पर्धेतील खेळाडूंची संख्या वाढली. मैदानी
स्पर्धासाठी ही संख्या एक हजारच्या वर पोहोचली. या खेळाडूंचे ६६ क्रीडा प्रकार,
प्रत्येकाचा ३ प्रकारांत सहभाग, या सा-यांचे नीट आयोजन करण्यासाठी संगणकाचा
वापर १९९२ पासून क्रमाक्रमाने सुरू करण्यात आला.
रूप पालट शिक्षणाचे(२९)
वर्गीकरण, स्पर्धाची निकाल नोंद, मागील उच्चांक, शाळांना त्यानुसार मिळालेले गुण
इ. कामे झटपट,स्पर्धा चालू असतानाच (आंतरराष्ट्रीय स्पर्धाप्रमाणे) संगणकाच्या
साहाय्याने केली जातात. पारितोषिक विजेत्यांची शाळानिहाय यादी, शाळांनुसार
गुणदान, स्पर्धा विक्रम, प्रमाणपत्र लेखन इ. सर्व कामे संगणकाद्वारे केली जातात.
डिसेंबर १९९९ मध्ये झालेल्या राज्यस्तरीय शालेय मैदानी स्पर्धेसाठी याचा वापर
यशस्वीरीत्या करण्यात आला. सर्व प्रशिक्षक, जिल्हा क्रीडाधिकारी तसेच क्रीडा
संचालक श्री. अश्विनीकुमार यांनी या सॉफ्टवेअरचे कौतुक केले. आता हे सॉफ्टवेअर
राष्ट्रीय स्पर्धाच्यासाठीही वापरण्याची तयारी करण्यात आली आहे.
या सॉफ्टवेअरमुळे खेळांडूच्या सर्व प्रकारच्या नोंदी, नाव, विभाग, जन्मतारीख,
क्रीडाप्रकार यांची बिनचूक नोंद राहाते. पुढील फे-यांसाठीची निवड परस्पर करता येते.
स्पर्धा चालू असताना उच्चांक, गुणांकन सतत जाहीर करून स्पर्धेची चुरस वाढते.
खेळाडूंचा झशीषीरपलश वाढणे, अधिक यशासाठी नेमकी आकडेवाडी प्राप्त होणे इ.
महत्त्वाचे फायदे याच्या वापरामुळे होतात.
आयोजनात अनेकांचा सहभाग
संपूर्ण सप्ताहामधील विविध स्पर्धाच्या आयोजनामध्ये पुणे जिल्हा कबड्डी संघटना,
ईगल्स खो-खो क्लब पुणे, सन्मित्र संघ पुणे, बुद्धिबळ संघटना पुणे, पिंपरी-चिंचवड
परिसरातील विद्यानंद भवन, गोदावरी हिंदी विद्यालय, मॉडर्न हायस्कूल, विद्यानिकेतन,
टेल्को या शाळांचे क्रीडाशिक्षक, ज्ञान प्रबोधिनी पुणे येथील युवक-युवती कार्यकर्ते,
तसेच नवनगर विद्यालयातील क्रीडाशिक्षकांच्या बरोबरीनेच पूर्व-प्राथमिक, प्राथमिक,
माध्यमिक विभागांतील सर्व अध्यापक, कार्यालयीन कर्मचारी, सेवक, युवक-युवती
कार्यकर्ते प्रत्यक्ष क्रीडांगणावर किंवा क्रीडांगणाबाहेरील जबाबदारी आनंदाने सांभाळत
असतात. ज्ञान प्रबोधिनीमध्ये क्रीडा हा एक संस्कार मानला जातो. त्यामुळे जणू सर्व
क्रीडाप्रेमींचे या स्पर्धाच्या निमित्ताने एक क्रीडासंमेलनच भरलेले असते.
प्रत्यक्ष क्रीडांगणावर खेळताना नियमांमधील असलेले बारकावे व त्यांची कार्यवाही
लक्षात आल्यानंतर १९९५ साली पिंपरी-चिंचवड परिसरातील क्रीडा शिक्षकांसाठी
अॅथलेटिक्स् पंच प्रशिक्षण वर्गाचे आयोजन करण्यात आले होते.
१९९६ साली विजेते, उपविजेते संघ तसेच वैयक्तिक क्रीडाप्रकारांमधील प्रथम तीन
क्रमांक यांचा एकत्रित विचार करून पहिल्या चौदा शाळांना क्रीडासाहित्याच्या रूपाने
पारितोषिके देण्यात आली, ज्यायोगे त्या साहित्याचा वापर अधिकाधिक खेळाडूंना
होईल.
या क्रीडामहोत्सवाला सुमारे ५० आजी-माजी राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय खेळाडू,
(३०)रूप पालटू शिक्षणाचे क्रीडासंघटक, क्रीडामार्गदर्शक, क्रीडाक्षेत्रातील शासकीय अधिकारी यांनी भेट देऊन
समाधान व्यक्त केले आहे.
सद्य:स्थिती
* सलग बारा वर्षे यशस्वी संयोजन
* पिंपरी-चिंचवड परिसरातील ८०% शाळांचा सहभाग
* नवनगर विद्यालयातील व परिसरातील शाळांमधील अनेक शिक्षकांना
खेळांतील नियमांचे अद्ययावत प्रशिक्षण
* दर वर्षी पाच हजारांहून अधिक खेळाडूंचा सहभाग
* क्रीडा विभागातील कार्यकर्त्यांच्या ज्ञान, अनुभव, कल्पकता, कार्यवाही व
इतर क्षमतांमध्ये ठोस वाढ
* क्रीडा क्षेत्रातील पन्नासपेक्षा अधिक तज्ज्ञ व्यक्तींची विद्यालयास
भेट व त्यांच्याशी दृढ संबंध प्रस्थापित झाले आहेत.
फलनिष्पत्ती
पिंपरी-चिंचवडमधील काही शाळांमधून प्रशिक्षित शारीरिक शिक्षण शिक्षक
आढळत नाहीत. असे शिक्षक आवर्जून स्पर्धांमध्ये आपले संघ पाठवितात. आपल्या
खेळाडूंना कसे प्रशिक्षण द्यावे, स्पर्धांचे संयोजन कसे करावे, क्रीडासाहित्य कोणते
वापरावे, ते कसे उपलब्ध होईल, विविध शासकीय क्रीडा अनुदाने कशी मिळवावी,
मैदाने कशी तयार करावी, आखणी कशी करावी, इत्यादी माहिती या स्पर्धांच्या निमित्ताने
मिळवितात.
पिंपरी-चिंचवड महानगरपालिकेनेसुद्धा या क्रीडामहोत्सवातून प्रेरणा घेऊन
महानगरपालिकेच्या तसेच खाजगी शाळांमधील विद्यार्थ्यांसाठी कला व क्रीडा विकास
प्रकल्प सुरू केला आहे. कला व क्रीडा विकास प्रकल्पातील पिंपरी-चिंचवड
महानगरपालिकेचे अधिकारीसुद्धा आवर्जून आपला सल्ला व मदत घेतात.
या स्पर्धांमधील संयोजनाच्या अनुभवाद्वारे आपण शासकीय स्पर्धासुद्धा तेवढ्याच
जबाबदारीने व कुशलतेने घेत असतो. शासनाच्या स्पर्धांमध्येसुद्धा पुणे शहराच्या तुलनेत
८०% खेळाडूंचा सहभाग पिंपरी-चिंचवड परिसरातील खेळाडूंचा असल्यामुळे स्वतंत्र
गट म्हणून मान्यता मिळविण्यात आपल्याला यश मिळाले आहे. गेली ९ वर्षे आपण
शासनाच्या तालुका पातळीवरील व गट पातळीवरील अॅथलेटिक्स, कबड्डी, खो-खो,
व्हॉलीबॉल या स्पर्धांचे आयोजन करतोच पण गेली २ वर्षे कबड्डी व खो-खो च्या
जिल्हा पातळीवरील स्पर्धांचे यशस्वी आयोजन करीत आहोत.
भावी योजना
* विविध क्रीडा संघटनांमध्ये आपले शिक्षक, खेळाडू पदाधिकारी म्हणाली
रूप पालटू शिक्षणाचे (३१)
- परिसरातील एकेका शाळेत एकेका खेळाचे प्रशिक्षण केंद्र उभारणे.
- या स्पर्धांमधून पुढे आलेल्या चांगल्या खेळाडूंना पुढील उच्च प्रशिक्षणासाठी
आवश्यक ती मदत उपलब्ध करून देणे.
- क्रीडा शिक्षकांचे तज्ज्ञ क्रीडा प्रशिक्षक होण्यासाठी आवश्यक ते प्रशिक्षण
वर्ग चालविणे.
- उच्च दर्जाचे खेळाडू तयार करणारी प्रशिक्षण व्यवस्था निर्माण करणे.
- एका वेळी हजारो विद्यार्थी शारीरिक कृती करून आनंद व तंदुरुस्ती मिळवतील
अशा बाबी शोधून, त्यांचे प्रशिक्षण देणे.
- विविध खेळांचे पंच प्रशिक्षण वर्ग चालविणे.
- नवनगर विद्यालयातील २०० मी. चा ट्रॅक, खो-खो, कबड्डी, व्हॉलीबॉल,
हॅन्डबॉलची स्वतंत्र मैदाने, टेबल-टेनिस, बॅडमिंटन हॉल, जिम्नॅस्टिक्स हॉल,
व्यायामशाळा या सर्व सुविधांचा लाभ परिसरातील खेळाडू व नागरकांनी
घ्यावा यासाठी प्रयत्न करणे.
- प्रत्येक तालुका, जिल्हा, राज्य पातळीवरील क्रीडा स्पर्धांचे संयोजन करणारी
साखळी निर्माण करणे किंवा अशा इच्छुक व्यक्ती व संस्थांना मदत करणे.