शब्द सोन्याचा पिंपळ/इंटरनेटवरील समृद्ध मराठी

इंटरनेटवरील समृद्ध मराठी

 मराठी संस्कृत भाषेतून विकसित झाली. तिला सुमारे १000 वर्षांचा इतिहास आहे. मराठी भाषेची सर्वात प्राचीन लिखित रूपं आपणास जुन्या मूर्ती, शिलालेख व प्राचीन साहित्यातून आढळते. इ. स. १११६ श्रवणबेळगोळ येथील भगवान महावीराच्या मूर्तीच्या पायथ्यावर कोरलेली दोन वाक्ये

 ‘श्रीचामुण्डराजे करविले.

 श्री गंगराजे सुत्ताले करविले.'

 ही मराठी भाषेची पहिली लिखित अक्षरे मानली जातात. संस्कृतीच्या इतिहासातून असे दिसते की भाषेचं पहिलं रूप तोंडी, मौखिक असतं. तिला बोली म्हणतात. ती लिहायला लागलो, सर्वत्र एकसारखी बोलू लागलो की बोलीचं रूपांतर भाषेत होतं. भाषा विकसित झाली की तिचं व्याकरण, नियम, परंपरा इत्यादीतून सार्वत्रिक रूप तयार होतं. हे सारं घडायला शेकडो वर्षे जावी लागतात. त्या संस्कृतीतील अनेक पिढ्यांच्या सततच्या प्रयत्नातून भाषा विकसित होत असते. मग पूर्वी राजे लोक धर्मास जसा आश्रय देत, तसाच ते भाषेसही द्यायचे. त्यातून मग त्या भाषेस दरबारी भाषा मानलं जायचे. दरबारचे हकूमफर्माने, खलिते, सनदा त्या भाषेतून लिहिल्या, प्रकाशित केल्या जात असत. त्यातून ‘राजभाषा' ही कल्पना उदयास आली. आज आपण पाहतो की महाराष्ट्र राज्य सन १९६० मध्ये अस्तित्वात आले. ते केवळ मराठी भाषा व साहित्य विकासाच्या ध्यासातून. हे मराठी राज्य उदयाला यावं म्हणून छत्रपती शिवाजी महाराजांपासून प्रयत्न सुरू होते. गेल्या सुमारे ५४ वर्षांत महाराष्ट्र शासनाने राजभाषा मराठीच्या भाषा आणि साहित्य विकासासाठी मराठी भाषा

संचालनालय, महाराष्ट्र राज्य साहित्य आणि संस्कृती मंडळ, मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, महाराष्ट्र ज्ञान मंडळ (एम्. के. सी. एल्.), विविध विद्यापीठांची स्थापना व विकास, कोश निर्मिती, वैश्विक साहित्याची मराठी भाषांतरे असे विपुल कार्य केले असून प्रत्येक जिल्ह्यात माहिती केंद्र, ग्रंथ विक्री केंद्र, ग्रंथालये उभारली आहेत. भाषा व साहित्य विकासार्थ पुरस्कार, प्रकाशने, अनुदान सर्व प्रकारचे प्रयत्न सुरू आहेत. तरी आज आपण ज्या एकविसाव्या शतकात मराठी भाषेस ‘ज्ञानभाषा' (Knowledge Language) बनवू पाहतो तिचे भवितव्य संगणकीय महाजालवर (Internet) तिचे आजचे स्वरूप काय आहे, हे पाहणं महत्त्वाचं आहे. इंग्रजी जगाची ज्ञानभाषा झाली कारण तिनं सतत भाषा, साहित्य, ज्ञानविज्ञानात आघाडी मिळवून सर्व प्रकारचं ज्ञान, माहिती इंग्रजीत मिळेल अशी व्यवस्था व प्रयत्न केले. आपणापुढे मराठी ज्ञानभाषा करण्याचे आव्हान आहे. ते अवघड असले तरी प्रयत्न केले तर अशक्य नक्कीच नाही.

 मराठी पोर्टल्स

 आज संगणकीय महाजालावर म्हणजे इंटरनेटवर अनेक मराठी भाषा व साहित्यसंबंधी संकेतस्थळे (Websites) आहेत. त्यातील काही महासंकेत स्थळे (Portals) आहेत. तिथून अनेक संकेत स्थळांचा संग्रह, व्यवस्थापन, नियंत्रण होत असते. संगणकावरचं हे ठिकाण रेल्वे जंक्शनसारखं किंवा बस स्थानकासारखं असतं. जंक्शन किंवा स्टॅडवरून आपण कोणत्याही दिशेच्या कोणत्याही गावास जाऊ शकतो. तसं अशा मराठी पोर्टलवरून आपणास हव्या त्या वेबसाईटवर जाऊन माहिती घेता येते. मराठीची संकेतस्थळे अनेक आहेत. त्यांची माहिती देणारी मराठी पोर्टल्स खालीलप्रमाणे आहेत.

 १. मराठी माती (www.marathimati.com)

 २. मायबोली (http://mayboli.com)

 ३. मराठी मित्र (http://marathimitra.com)

 ४. स्पंदन (http://spandan maharashtra.gov.in)

 ५. मराठी वर्ल्ड (http://www.marathiworld.com)

 ६. वेब दुनिया मराठी (http://marathiwebdunia.com)

 ७. मराठी पोर्टल (http://www.marathiportal.com)

 मराठी वेबसाईटस्

 इंटरेनटवर मराठी भाषी माणसांच्या सर्व गरजा, शंका, जिज्ञासा पुरविणाच्या अनेक प्रकारच्या, अनेक विषयांच्या वेबसाईट्स आहेत. तुमच्या

घरी बाळाचा जन्म झालाय. मुलाचं नाव ठेवायचंय. मराठी बेबी बॉय नेम, मराठी बेबी गर्ल नेम अशा लिंक्स आहेत. त्यावर गेलो की अक्षरशः हजारो नावं मिळतात. त्यातही अक्षरावरून, राशीवरून, आद्याक्षरावरून, ज्योतिषशास्त्रावरून नावं मिळायची सोय आहे. शिवाय जुळे, तिळां झालं असलं तरी काळजी नको. त्यांचीही एक साथ नावं (उदा. अनू-मनू, शुभम-शिवम, रोहन-मोहन-सोहन) मुलींसाठी पण सोय आहे. (उदा. कांता-शांता, निशा-ईशा, मीरा-नीरा-वीरा) साहित्य, भाषा, गाणी, चित्रपट, पाककला, बातम्या, कवी, साहित्यिक, संत, वास्तुशास्त्र, आयुर्वेदिक औषधे, आजार, उपचार, शिक्षण, संगोपन, इसापनीती, रंग, अंक, पक्षी, प्राणी, नाटक, आईस्क्रिम, विनोद, चुटके, म्हणी, रूखवत, आजीचा बटवा (घरगुती उपचार), पूजा, रांगोळी, शहरे, नद्या, पर्वत कशाचीही माहिती हवी तर त्याच्या वेबसाईटस् उपलब्ध आहेत. टिचकी मारायचा, स्पर्श करायचा अवकाश की अल्लाउद्दिनच्या दिव्यातून राक्षस यावा अन मागेल ते त्यानं द्यावं तशी अलिबाबाची गुहा ज्ञानाचा खजिना, खाण, विहीर काही म्हणा. काही समृद्ध वेबसाइटस् अशा -

  १. मराठी माती (www.marathimati.com) संस्कृती

  २. मायबोली (www.mayboli.com) साहित्य

  ३. मराडीजगत (www.marathijagat.com) इतिहास

  ४. उपक्रम (mr.upkram.org) लेखन प्रकाशन

  ५. आम्ही मराठी (www.amhimarathi.com) संकीर्ण

  ६. मराठी मुव्ही वर्ड (WWW.marathimovieworld.com)

  चित्रपट

  ७. ई पेपर गॅलरी (www.epapergallery.com) वृत्तपत्रे

  ८. फ्रेंडस् लायब्ररी (www.friendslibrary.com) मासिके

  ९. विकिपीडिया (en.wikipedia.org) साहित्यिक

  १०. विकिपीडिया (en.wikipedia.org) - भाषा

  मराठी भाषा

 लेखन, टंकन, शब्दशोध, भाषांतर, संपादन, लिप्यंतरण, (एका लिपीतून दुस-या लिपीत रूपांतर) अक्षरांतर (अक्षर वळण बदल), बोललेले लिहिणे किंवा लिहिलेले उच्चारणे (From Text to speech and vice-varsa), शुद्धलेखन/दुरुस्ती (Spell Checker), विविध मुद्राक्षरे, शब्दकोश, असे अनेक भाषिक व्यवहार करत आपण भाषा वापरत असतो. त्यातून तिचा

विकास होतो. भाषेच्या दैनंदिन वापर विषयक गरजातून इंटरनेटवर स्थिर वा अस्थिर (ऑफलाईन/ऑनलाईन) भाषिक संसाधने (Language Resources) उपलब्ध आहेत. आपल्याला मराठी मुळाक्षरे लिहायला, वाचायला शिकायचे तर ते आपण इंटरनेटच्या माध्यमातून संगणकाद्वारे (कॉम्प्युटर) शिकू शकतो. 'You Tube' या वेबसाईटरवर दृक-श्राव्य ध्वनिफिती (व्हिडिओ क्लिप्स) उपलब्ध आहेत. आपल्याला मराठी टंकलेखन

 (टायपिंग) शिकायचे आहेत. त्यासाठी टायपिंग क्लासला जायची गरज नाही. आपल्या संगणकावर इंटरनेटवरील सॉफ्टवेअर वापरून (डाऊनलोड करून) आपलं आपल्याला टायपिंग करता येतं. तपासता येतं, अक्षरांची गती मोजता येते, धडे गिरवता येतात, परीक्षा देता येते इतकेच काय प्रमाणपत्र (सर्टिफिकेट, डिग्री) ही लगेच मिळते. आहे की नाही गंमत? एखादा इंग्रजी शब्द अडला. मराठी शब्दार्थ हवाय. इंटरेटवर ऑनलाईन इंग्रजी, हिंदी, बंगाली अनेक भाषात शब्द, भाषांतरांची संसाधने (सॉफ्टवेअर) उपलब्ध आहेत. मराठी अनेक वळणांची मुद्राक्षरे इंटरेटवर उपलब्ध आहे. त्यामुळे आपण हव्या त्या वळणाने (सरळ, तिरके, जाड, छोटे, मोठे) लिहू शकतो. अशा अनेक सोयी-सुविधा पुरविणारी संसाधने खालील वेबसाइट्सवर उपलब्ध आहेत-

 १. मराठी टंकलेखन (टायपिंग) -

 www.quilipad.in, www.google.com

 २. मराठी मुद्राक्षरे (फाँट्स) -

 marathi.indiatyping.com

 (शिवाजी, युनिकोड, कृतिदेव, किरण, लेखणी, रिचा इ.)

 ३. मराठी शब्दकोश -

 www.shabdakosh.com, www.alphadictionary.com

 ४. मराठी लिप्यंतरण -

 translate.google.co.in., www.changathi.com

 ५. मराठी भाषांतर

 www.onehourtranslation.com

 (हिंदी, इंग्रजी, संस्कृत, गुजराती, तेलुगू, फ्रेंच, जर्मन)

 ६. मराठी ई-मेल

 ई-पत्र.कॉम (www.E-patra.com)

 ७. मराठी भाषा शिकणे

 enwww.marathimitra.com, www.mylanguages.org



 मराठी साहित्य

 या शिवाय मराठी भाषा, साहित्य, संस्कृतीसंबंधी विपुल माहिती इंटरनेटवर उपलब्ध आहे. मराठीतील संत तुकाराम, रामदास, साहित्यिक वि. स. खांडेकर, ग. दि. माडगूळकर, पु. ल. देशपांडे प्रभृतींच्या जीवन व साहित्याची संपूर्ण माहिती देणाच्या प्रत्येकांच्या स्वतंत्र वेबसाईट्स आहेत. ‘यूट्यूबवर वि. स. खांडेकर संग्रहालय घरी बसून आणि विदेशातून प्रत्यक्ष पाहिल्यासारखे पाहाता येते. इंटरनेटवर मराठीतील प्रख्यात ग्रंथ, दिवाळी अंक, चरित्रे, वाचता येतात. बोलकी पुस्तके (Talking Books) उपलब्ध 311€T. www.marathipustak.org, www.bookganga.com, www.netbhet, m4marathi.in अशा संकेतस्थळांना भेटी दिल्या की सारं ग्रंथभांडार उभं राहतं. पुस्तकं खरेदी करायला आता दुकानात जायची गरज नाही. इंटरनेटवरून तुम्ही पुस्तकंच काय कपडे, फर्निचर, मोटर, घर, मोबाईल, कॉम्प्युटर काहीही खरेदी करू शकता. घरातील जुन्या वस्तू विकू पण शकता. साहित्यिकांशी संवाद करू शकता. त्यांना पत्र, संदेश पाठवू शकता. इंटरनेटवर तुम्ही तुमचे विचार, लेख, कविता, चुटके, विनोद लिहून क्षणात जगभर प्रकाशित करू शकता. त्यासाठी इंटरनेटवर ‘अंतराळ', ‘नेटभेट’, ‘माझी सहेली' सारखी ऑनलाइन मासिकेही उपलब्ध आहेत. इंटरनेटवरून मराठी ई-साहित्य संमेलनेही पार पडतात व पार पडलेली इंटरनेटवर पाहाता येतात.

 अन्य भाषा व ई-मराठी

 इंटरनेटवरील सर्वाधिक समृद्ध भाषा म्हणून इंग्रजीकडे पाहिले जाते. भारतीय भाषांत हिंदी इंटरनेटवरील समृद्ध भाषा होय. ज्ञानभाषा म्हणून मराठीचा आपणास विकास करावयाचा असेल तर सर्व भाषिक व्यवहार मराठीतून करण्याची मानसिकता जोपासायला हवी. त्याचा प्रारंभ बोलण्यातून व्हायला हवा. अकारण इंग्रजी शब्दांचा वापर आपल्या दैनंदिन जीवनात जितका कमी होईल, तितकी मराठी भाषा विकसित होईल. लिहिण्यातीलही ते भान हवे. या लेखात मूळ मराठी शब्द वापरून ते इंग्रजी शब्द दिले आहेत. पण भाषेत शब्द प्रचलित होतात ते वापराच्या वारंवारितेतून (Frequency). आपण इंग्रजी शब्द वापरू लागलो तर पर्यायी शब्दच निर्माण होणार नाहीत. उदाहरणार्थ पोर्टल' शब्दाला शब्दकोशात पर्यायी शब्द मिळत नाही. महासंकेतस्थळ, सहसंकेतस्थळ, प्रसंकेतस्थळ, ससंकेतस्थळ

असे शब्द निर्माण करून वापरायला हवेत. तरच मराठी भाषा सर्वोपयोगी, सर्ववाही होणार.

 हे काम उच्चशिक्षण देणाच्या विद्यापीठांचे आहे. महाराष्ट्रातील विद्यापीठातील मराठी विभागांच्या वेबसाईट्स इंग्रजीतील आहेत पण विदेशी विद्यापीठातील मराठी विभागांच्या, हिंदी विभागाच्या मात्र त्या त्या भाषेत आहेत. महाराष्ट्र शासनाची (प्रकाशक) संकेतस्थळे मात्र मराठीत आहेत. महाराष्ट्र शासनाची अधिकृत संकेतस्थळे मराठीतून असणे ही नक्कीच दिलासा देणारी गोष्ट आहे. अलीकडे मराठी वृत्तपत्रे इंग्रजी शब्दांचा भडीमार करत मराठीची कबर खोदत कंबर मोडत आहेत. तीच गोष्ट वृत्तवाहिन्यांवरील मराठी भाषेची. शिवाय आपले शिक्षण इंग्रजीमय होते आहे. नव्या पिढीस मराठी लिहिता, वाचता येत नाही. ती फक्त मराठी बोलते, ऐकते. उद्याच्या काळातली मराठी अशाने ज्ञानभाषा कशी होणार? नव्या पिढीची सर्व भाषांतील कौशल्ये दिवसेंदिवस कमजोर होत आहेत. विज्ञान, तंत्रज्ञान, कायदा, शिक्षण, संवाद एकाच भाषेतून होणं म्हणजे भाषा ‘ज्ञानभाषा' होणं.

 त्या दृष्टीने आपण मराठीकडे विचारपूर्वक पाहून तशी कृती करायला हवी. केवळ मराठी अस्मितेची भाषणे ठोकून, मराठी अभिमान गीत गाऊन मराठी ज्ञानभाषा होणार नाही. इस्रायल, जपान, जर्मनी, रशिया, चीन इत्यादी देशांची उदाहरणे भाषा समृद्धीचे आदर्श म्हणून आपण गिरवली तरच हे शक्य आहे. या तर मराठीच लिह, बोलू, वाचू, विचार करू. स्वप्नातही मराठीचाच विचार, व्यवहार करू. मराठी ज्ञानभाषा करू.

▄ ▄